สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม ธัมมสโร) วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร กรุงเทพ

สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม ธัมมสโร)
วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร กรุงเทพฯ

“สมเด็จพระพุฒาจารย์” (เข้ม ธัมมสโร) อดีตเจ้าอาวาสรูปที่ 9 วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร เขตพระนคร กรุงเทพฯ เป็นสมเด็จพระราชาคณะเจ้าคณะใหญ่หนกลาง เจ้าคณะมณฑลชุมพรและพิศณุโลก

มีนามเดิมว่า เข้ม ธนสังข์ เกิดเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 22 ธ.ค.2396 ตรงกับแรม 7 ค่ำ เดือนอ้าย ปีฉลู จ.ศ.1215 ภูมิลำเนา อยู่บ้านตำบลโรงช้าง จ.พิจิตร บิดา-มารดา ชื่อนายสังข์ และนางบู่

จนอายุ 15 ปี บรรพชาที่วัดมหาธาตุ ยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร

ปีกุน พ.ศ.2418 เข้าพิธีอุปสมบทที่วัดรังษีสุทธาวาส (ต่อมายุบรวมกับวัดบวรนิเวศราชวรวิหาร) มีพระปัญญาพิศาลเถร (บัว) เป็นพระอุปัชฌาย์ พระโพธิวงศาจารย์ (วิญญู) และพระปลัดศรี เป็นคู่กรรมวาจาจารย์ ได้ฉายาว่า ธัมมสโร ภายหลังอุปสมบท ย้ายกลับมาอยู่จำพรรษาวัดมหาธาตุฯ ถึงปีชวด พ.ศ.2419 ท่านเข้าสอบพระปริยัติธรรม ครั้งแรกที่พระที่นั่งสุทไธสวรรยปราสาท ได้เปรียญธรรม 4 ประโยค สอบครั้งที่สองในปีมะเมีย พ.ศ.2425 ที่สนามสอบเดิม สอบได้เปรียญธรรม 5 ประโยค และสอบครั้งสุดท้ายในปีจอ พ.ศ.2429 ได้เปรียญธรรม 6 ประโยค วันที่ 26 ส.ค.2430 จึงได้รับพระราชทานผ้าไตรแพร ย่ามโหมดเทศ และพัดพื้นแพรเหลืองปักเลื่อมในการตั้งเปรียญ ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท

วันที่ 19 ก.ค.2445 ได้รับโปรดเกล้าฯ ตั้งเป็น เจ้าคณะมณฑลชุมพร ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรที่พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม

วันที่ 6 พ.ค.2452 โปรดให้เลื่อนสมณศักดิ์และให้เป็นเจ้าอาวาสวัดพระเชตุพนฯ โดยในช่วงบ่าย วันที่ 16 พ.ค.2452 โปรดให้จัดขบวนรถยนต์หลวงไปรับและคณะรวม 11 รูปมาวัดพระเชตุพนฯเวลา 17.00 น. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ พระราชทานเครื่องขึ้นกุฏิ บริขารและปัจจัยมูลค่า 400 บาท เวลาทุ่มเศษจึงเสด็จฯ กลับพระราชวังดุสิต

วันที่ 22 มิ.ย.2453 โปรดให้สถาปนาเป็นเจ้าคณะมณฑลพิศณุโลกได้รับพระราชทานสัญญาบัตร ณ พระที่นั่งอภิเศกดุสิต จนถึงวันที่ 24 ก.ย.2464 โปรดให้เลื่อนเป็นเจ้าคณะรองอรัญวาสี

วันที่ 6 พ.ย.2471 ในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยมไหยสูรยพิมาน ได้รับพระราชทานพัดรัตนาภรณ์ ชั้นที่ 2 ถึงวันที่ 25 ก.พ.2472 ในงานพระราชพิธีฉัตรมงคล ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท จึงพระราชทานพัดรัตนาภรณ์ชั้นที่ 1

ลำดับสมณศักดิ์ วันที่ 13 พ.ค.2432 เป็นพระราชาคณะที่ พระอมรเมธาจารย์ มีนิตยภัตราคาเดือนละ 4 ตำลึง วันที่ 10 พ.ย.2442 เป็นพระราชาคณะที่ พระราชมุนี มีนิตยภัตราคาเดือนละ 4 ตำลึง 1 บาท

วันที่ 15 พ.ค.2445 เป็นพระราชาคณะ เจ้าคณะฝ่ายใต้ที่ พระเทพเมธี มีนิตยภัตราคาเดือนละ 4 ตำลึงกึ่ง และรับพัดนพมุรธา วันที่ 6 พ.ค.2452 เป็นพระราชาคณะชั้นธรรม ที่ พระธรรมเจดีย์ มีนัตยภัตราคาเดือนละ 7 ตำลึง

วันที่ 24 ก.ย.2464 เป็นพระราชาคณะ เจ้าคณะรองอรัญวาสีที่ พระอุบาฬีคุณูปมาจารย์

วันที่ 9 พ.ย.2466 เป็นพระราชาคณะ เจ้าคณะรองคณะใต้ที่ พระธรรมวโรดม

วันที่ 24 ก.พ.2472 เป็นสมเด็จพระราชาคณะเจ้าคณะใหญ่ หนกลางที่ สมเด็จพระพุฒาจารย์

มรณภาพอย่างสงบ เมื่อวันอังคารที่ 25 พ.ย.2484 สิริอายุ 87 ปี 339 วัน พรรษา 67 ข่าวสดออนไลน์