วัดธรรมาราม ตำบลบ้านป้อม อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

วัดธรรมาราม
ตำบลบ้านป้อม อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

วัดธรรมาราม วัดแห่งนี้สร้างขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยา อยู่ติดริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา นอกเกาะเมืองด้านทิศตะวันตก เยื้องกับเจดีย์ศรีสุริโยทัย

ในพระราชพงศาวดาร ได้กล่าวถึงวัดธรรมารามเป็นครั้งแรกในสมัยแผ่นดินสมเด็จพระมหินทราธิราช ครั้งพระเจ้าหงสาวดีบุเรงนองยกทัพเข้ามาตีกรุงศรีอยุธยาเมื่อปี พ.ศ.๒๑๑๒ นั้น กองทัพบางส่วนได้มาตั้งมั่นอยู่ที่วัดธรรมารามแห่งนี้ด้วย แสดงให้เห็นว่า วัดธรรมารามได้สร้างขึ้นแล้วตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนกลาง

ภายหลังจากเสียกรุงศรีอยุธยาเมื่อปี พ.ศ.๒๓๑๐ แล้ว วัดธรรมารามถูกทอดทิ้งให้รกร้างไร้ผู้ดูแลรักษา ตราบจนกระทั่งในปี พ.ศ.๒๓๕๐ มีหลักฐานกล่าวถึงวัดธรรมารามในนิราศพระบาทของสุนทรภู่ ตอนหนึ่งว่า

ถึงวัดธาระมาใหม่ใจระย่อ		ของพระหน่อสุริยวงศ์พระวังหลัง
อุตส่าห์ทรงศรัทธามาประทัง		อารามร้างหรือมางามอร่ามทอง
สังเวชวัดธรรมาที่อาศรัย		ถึงสร้างใหม่ชื่อยังธาระมาหมอง
เหมือนทุกข์พี่ที่จะมีจินดาครอง		มงกุฎทองสร้อยสะอิ้งมาใส่กายฯ

เห็นชัดได้ว่า “พระวังหลัง” หรือ สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศ (ทองอิน) ซึ่งประสูติเมื่อปีพุทธศักราช ๒๒๘๙ ในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ได้มาบูรณปฏิสังขรณ์ขึ้นในราวปี พ.ศ.๒๓๒๘-๒๓๔๘ ก่อนหน้าที่จะทิวงคตในปี พ.ศ.๒๓๕๐

สิ่งสำคัญอีกอย่างหนึ่งภายในวัดธรรมาราม คือ พิพิธภัณฑ์พระอุบาลี มีเรื่องราวเกี่ยวกับพระอุบาลี ในจดหมายเหตุประดิษฐานพระสงฆ์สยามวงศ์ ในลังกาทวีป ได้กล่าวถึง ว่า ศักราช ๑๑๑๕ (พ.ศ.๒๒๙๖) สมัยพระเจ้ากิตติศิริราชสีห์ ครองเมืองสิงขัณฑนคา ในลังกาทวีป ได้แต่งตั้งทูตจำทูลพระราชสาสน์มาเจริญพระราชไมตรี ณ สยาม เพื่อขอภิกษุสงฆ์ไปอุปสมบทสืบพระพุทธศาสนาในลังกาทวีป ทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้อาราธนาพระอุบาลี พระอริยมุนี กับพระสงฆ์อันดับสิบสองรูป ออกไปตั้งพระพุทธศาสนาในลังกาทวีป

ตามประวัติของวัดธรรมาราม เป็นสถานที่จำพรรษาของพระอุบาลีมหาเถระ กับพระอริยมุนีมหาเถระ ซึ่งสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ แห่งวัดพุทไธสวรรย์ แต่งตั้งให้เป็นพระอุปัชฌาจารย์ออกไปลังกาทวีป เมื่อ พ.ศ.๒๒๙๖ เพื่อให้อุปสมบทกุลบุตรชาวลังกา เนื่องจากพุทธศาสนาได้เสื่อมหายไปจากดินแดนแห่งนี้ ตามพระราชโองการของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ทำให้พระพุทธศาสนาลัทธิสยามวงศ์อุบัติขึ้น ณ ลังกาทวีปตั้งแต่นั้นมา ตามหลักฐานว่า พระอุบาลีมหาเถระได้ให้อุปสมบทพระภิกษุได้ ๗๐๐ รูป บรรพชาเป็นสามเณรได้ ๓,๐๐๐ รูป ครั้นแล้วก็ถึงแก่มรณภาพ เมื่อพุทธศักราช ๒๒๙๘ ณ วัดบุปผาราม กรุงลังกาทวีป พระเจ้ากรุงลังกาโปรดเกล้าฯ พระราชทานเพลิง แล้วบรรจุอัฐิธาตุไว้บนยอดเขา ซึ่งยังปรากฏอยู่จนทุกวันนี้ ส่วนพระอริยมุนีมหาเถระ เมื่อได้ร่วมกันประดิษฐานพระสงฆ์สยามวงษ์ในลังกาทวีปเป็นการมั่นคงแล้ว ก็ถวายพระพรลาพระเจ้ากรุงลังกากลับกรุงศรีอยุธยา ออกจากกรุงลังกาปลายเดือนยี่ จุลศักราช ๑๑๑๗ ถึงกรุงศรีอยุธยา แรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ พุทธศักราช ๒๒๙๙ และได้จำพรรษาอยู่ ณ วัดธรรมารามดังเดิม จนกระทั่งมรณภาพ

ปัจจุบัน วัดธรรมารามเป็นวัดที่มีพระสงฆ์จำพรรษา แบ่งพื้นที่ออกเป็นสองส่วน คือ เขตพุทธาวาส ประกอบด้วยเจดีย์ทรงระฆังเป็นประธาน มีวิหารอยู่ทางทิศตะวันออก และอุโบสถอยู่ทางทิศตะวันตก ล้อมรอบด้วยกำแพงแก้ว ส่วนเขตสังฆาวาส ประกอบด้วย หอไตร หอระฆัง หมู่กุฏิสงฆ์ ศาลาการเปรียญ และศาลาท่าน้ำ

จิตรกรรมฝาผนังวัดธรรมาราม จิตรกรรมฝาผนังภยในหอไตร เป็นภาพเขียนผนังที่รองพื้นและขัดมันทั้ง ๔ ด้าน
ด้านทิศตะวันออกเป็นภาพพระพุทธเจ้าประทับนั่งขนาบด้วยแจกันดอกไม้เครื่องสักการะเป็นตั่งสีแดง ระหว่างหน้าต่างทั้งสองขานเขียนเป็นภาพพุทธประวัติ ส่วนผนังด้านทิศเหนือด้านบนเขียนเป็นภาพเทพชุมนุม หรือเหล่าเทวดานั่งประนมมือหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ด้านล่างระหว่างหน้าต่างเขียนเป็นภาพการปลงอสุภกรรมฐาน และผนังด้านทิศใต้บนเขียนภาพเทพชุมนุมเช่นเดียวกับด้านทิศเหนือ ส่วนด้านล่างเขียนภาพเล่าเรื่องพุทธประวัติ ที่เสาด้านทิศตะวันออกเขียนภาพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

ภาพจิตรกรรมภายในหอไตรนี้ เขียนขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ โดยได้ใช้รูปแบบการจัดวางองค์ประกอบของภาพจิตรกรรมตามคติแนวคิดที่นิยมในสมัยอยุธยา

พระอุโบสถ วัดธรรมาราม อยู่ในเขตพุทธาวาส

พระประธาน ประดิษฐานในพระอุโบสถวัดธรรมาราม

หอไตรและหอระฆัง ภายหลังการบูรณะแล้วเสร็จ พ.ศ.๒๕๔๖

หอไตร สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา ลักษณะเป็นอาคารก่ออิฐฉาบปูน ยกใต้ถุนสูง
ภายในหอไตรบอกเล่าถึงพระอุบาลีมหาเถระ ซึ่งเป็นสมณทูตไปเผยแผ่พระพุทธศาสนาลัทธิสยามวงศ์ในประเทศ
ศรีลังกา ในรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ สมัยอยุธยาตอนปลาย

ชั้นบนของหอไตร ทางด้านขวามือมีร่องรอยภาพจิตรกรรม ซึ่งส่วนมากลบเลือน สีหลุดลอก

จากชั้นบนของหอไตร จะเห็นเจดีย์พระศรีสุโยทัยโดยมีแม่น้ำเจ้าพระยากั้นกลาง

ความมีระเบียบ สะอาดตา และความร่มรื่นของหมู่แมกไม้ในเขตสังฆาวาส วัดธรรมาราม