กี่กำ(ซี่) ในล้อธรรม(ธรรมจักร)

[ โดย อ.มดเอ็กซ์ บอร์ดเก่า ]

สัญลักษณ์หนึ่งของพระพุทธศาสนาคือรูปธรรมจักร อันหมายถึงวงล้อของพระธรรมอันหมุนไป

( ภาพสลักหิน ประกาศธรรมจักรแบบภารหุต)

วงล้อนี้เปรียบได้กับการแผ่ขยายอาณาเขตของจักรพรรดิในทางโลก เมื่อล้อรถศึกของจักรพรรดิเคลื่อนไปทางใดในทิศทั้ง ๔ ย่อมหมายถึงเลือดเนื้อ และความตายได้เริ่มขึ้นในทางทิศนั้น หากล้อธรรมของพระพุทธองค์เป็นไปในทางตรงข้าม นั่นคือ เมื่อล้อธรรมเริ่มหมุน หรือก็คือเมื่อพระพุทธเจ้าทรงเริ่มแระกาศอริยสัจ ๔ แก่สรรพสัตว์ สันติ ความสงบ ก็เริ่มปรากฏแก่โลก

และเมื่อวงล้อธรรมจักรหมุนไปทางใด แสงสว่างก็ฉายสู่โลกในทางทิศนั้น

( ภาพสลักหิน ประกาศธรรมจักรแบบพุทธคยา)

คำว่า “ธรรมจักร” ปรากฏเป็นครั้งแรกในพุทธศาสนาในปฐมเทศนาชื่อ “ธัมจักรกัปปวัตตสูตร” ที่พระพุทธองค์แสดงต่อปัญจวัคคีย์ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน

รูปธรรมจักรประกอบด้วยลักษณะสำคัญ ๒ ประการคือ

๑. รูปวงล้อ มีลักษณะกลม มีสองความหมายคือ กระแสแห่งการหมุนไปของพระธรรมที่พระพุทธองค์ทรงค้นพบ และวัฏฏสงสารของสรรพสัตว์

๒. รูปซี่ล้อ ในธรรมจักรจะมีซี่ล้อ หรือ “กำ” เป็นซี่ๆตรงกันอยู่ภายใน จำนวนกำภายในล้อธรรมนี้ มักพบว่ามีไม่เท่ากัน โดยปกติมักมีตั้งแต่ ๔ กำ หรือ ๔ ซี่ขึ้นไปแล้วแต่คติของการสร้าง จำนวนซี่ มีความหมายต่างๆดังนี้

๔ ซี่ หมายถึง อริยสัจ ๔
๘ ซี่ หมายถึง มรรคมีองค์ ๘
๑๒ ซี่ หมายถึง ปฏิจจสมุปบาท ๑๒
๑๖ ซี่ หมายถึง ญาณ ๑๖
๒๔ ซี่ หมายถึง ปัจจัย ๒๔
๘๐ ซี่ หมายถึง พระชนมายุ ๘๐ พรรษา

หากท่านพุทธทาสกล่าวว่า ในธรรมจักรควรมี ๑๒ ซี่ อันหมายถึงการปริวัติ ๓ ของอริยสัจ ๔ จนมีอาการ ๑๒

(ภาพสลักหิน ประกาศธรรมจักรแบบพุทธคยาอีกแบบหนึ่ง)

ธรรมจักรแบ่งเป็น ๒ ประเภทคือ ประเภทที่หยุดนิ่ง และประเภทที่มีการหมุน ประเภทที่หยุดนิ่งมักทำเป็น ๔ ซี่ ส่วนธรรมจักรที่แสดงถึงการหมุนนั้น มีตั้งแต่ ๔ ซี่ขึ้นไป โดยในธรรมจักรที่มี ๔ ซี่ มีเติมเส้นที่ปลายแฉก (กากบาท) ให้เลี้ยวไปนิดหนึ่งในทางเดียวกัน เพื่อให้ดูเหมือนว่ามีการเคลื่อนที่ คือมีการหมุน ต่อมามีการสร้างซี่หลายๆซี่จนดูถี่ยิบจนดูลายตาเพื่อให้ดูเหมือนกำลังหมุนแทน และมักสร้างให้เกลี้ยงไม่มีลาย เพราะขณะหมุนจะไม่เห็นลวดลายบนล้อธรรมจักร

หากธรรมจักรที่ได้รับการรับรองให้เป็นสัญลักษณ์ของพุทธศาสนานาๆชาติ คือธรรมจักรที่ล้อมี ๘ ซี่ อันหมายถึง อริยมรรคมีองค์ ๘

แต่ไม่ว่าล้อธรรมจะมีกี่กำ สิ่งที่เหมือนกันทุกโครงสร้างคือ จะต้องเป็นวงกลมแบบไม่มีจุดเริ่มและจุดจบ
.....................................................................

อ้างอิงเรื่องและรูป

พุทธทาสภิกขุ วิธีชนะความตาย ธรรมสภา ๑/๔-๕ ถนนบรมราชชนนี เขตทวีวัฒนา กรุงเทพ ๑๐๑๗๐
พุทธทาสภิกขุ ภาพพุทธประวัติหินสลัก ธรรมสภา ๑/๔-๕ ถนนบรมราชชนนี เขตทวีวัฒนา กรุงเทพ ๑๐๑๗๐
ดร.อภิญวัฒน์ โพธิ์สาน พุทธศาสน์ แนวปฏิบัติเพื่อชีวิต สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ต.ขามเรียง อ.กันทรวิชัย จ.มหาสารคาม ๔๔๑๕๐

http://gotoknow.org/blog/nadrda/289642