รัชกาลที่ ๔ กับ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฤทธิ์ ธมฺมสิริ)

รัชกาลที่ ๔ กับ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฤทธิ์ ธมฺมสิริ)

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฤทธิ์ ธมฺมสิริ) เจ้าอาวาสวัดอรุณราชวรารามรูปที่ ๘ นี้

...เดิมเป็นบุตรนายวัด มหาดเล็กเวรศักดิ์ ในรัชกาลที่ ๓ บ้านเดิมอยู่บางกะปิ แขวงกรุงเทพฯ มารดาชื่อ เงิน บ้านเดิมอยู่บางเสาธงหลังวัดอัมพวา กรุงเทพฯ

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ เกิดเมื่อวันเสาร์ ขึ้น ๗ ค่ำ เดือน ๗ ปีระกา พุทธศักราช ๒๓๘๐ ที่สวนบ้านบางเสาธง

เมื่ออายุได้ ๑๐ ปี บิดาได้นำมาฝากไว้ที่วัดนาคกลาง กับพระมหาพลาย เปรียญ ๔ ประโยค ได้เรียนคัมภีร์พระปริยัติธรรม ในสำนักพระมหาพลาย ซึ่งนับว่าเป็นพี่ชาย เมื่ออายุได้ ๑๓ ปี ตัดจุกแล้วบวชเป็นสามเณร จึงได้ย้ายไปอยู่วัดราชบุรณาราม เข้าบาญชีสอบไล่พระปริยัติธรรม ได้เล่าเรียนสอบซ้อมอยู่ในสำนักพระมหาเกษ เปรียญ ๔ ประโยค วัดราชบุรณารามนั้นบ้าง ในสำนักอาจารย์แก้วบอกที่ศาลารายวัดสุทัศนเทพวรารามบ้าง ในปีระกาต่อกับปีจอ พุทธศักราช ๒๓๙๓ ครั้นถึงเวลาที่สอบไล่ได้รับฎีกาแต่กรมสังฆการีให้ไปจับประโยค เข้าแปลที่สนามหลวง พระอุโบสถวัดพระเชตุพน แปลได้ ๓ ประโยค เมื่อแปลประโยค ๓ ติดศัพท์ (สรภญฺญํ) โดยพระมหากรุณาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า ทรงพระอักษรเป็นนัย ก็แปลได้ตามที่ทรงนั้น โปรดว่าเป็นสามเณรเล็ก ทรงพระมหากรุณาทั้ง ๓ ประโยค แปลได้ ๓ ประโยคแล้ว ได้รับรางวัลแด่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า ๑ ชั่ง โดยทรงพระมหากรุณาโปรดว่าเป็นสามเณรเล็ก ทรงรับสั่งว่า เช่นเด็กจับเป็ดจับไก่ แปลได้ ๓ ประโยคเป็นการดี

เมื่อครั้งนั้นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎ์เป็นแม่กอง พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ยังทรงผนวช ทรงเป็นผู้เด็ดขาดในที่ประชุมนั้น เมื่อสิ้นรัชกาลที่ ๓ แล้ว พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ นับเป็นรัชกาลที่ ๔ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ เมื่ออายุครบ ๒๑ ปี จึงได้อุปสมบทเป็นภิกษุ เมื่อพุทธศักราช ๒๔๐๐ ถ้วน สมเด็จพระวันรัต (สมบุญ) แต่ครั้งท่านยังดำรงสมณศักดิ์ที่ พระธรรมวโรดม สถิตอยู่ ณ วัดราชบุรณารามนั้น เป็นพระอุปัชฌาย์ ให้ฉายา (ธมฺมสิริ) พระอมรโมฬี (นก) วัดบุปผาราม เป็นพระกรรมวาจารย์ พระครูทักษิณคณิศร (เษม) วัดพระเชตุพน เป็นอนุสาวนาจารย์

เมื่ออุปสมบทแล้วได้ ๗ พรรษา ได้เข้าสอบไล่อีกครั้งหนึ่งในสนามหลวง วัดพระศรีรัตนศาสดาราม แปลได้ประโยค ๕ เป็นเปรียญ ๕ ประโยค ในรัชกาลที่ ๔ นั้น จึงทรงพระมหากรุณาโปรดให้ถวายเทศน์เวร แลเมื่อถวายเทศน์เวรได้รับพระมหากรุณาพระราชทานพัดโหมด ต่อแต่นั้นมาเมื่อเสด็จพระราชดำเนินเกาะจาน ได้รับพระราชทานพัดโหมดอีกที่พระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย แล้วทรงรับสั่งว่า เมื่อเสด็จกลับแล้วจะพระราชทานตั้งให้เป็นพระราชาคณะก็พอสิ้นรัชกาล...”

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ อาพาธเป็นโรคชรา มรณภาพเมื่อวันพุธที่ ๒๒ เมษายาน พ.ศ.๒๔๕๖ เวลา ๓ ยาม ปีฉลู สิริอายุได้ ๗๕ ปี ๓๑๘ วัน ในวันต่อมา เวลาบ่าย ๕ โมงเศษ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เสด็จแทนพระองค์ไปพระราชทานน้ำหลวงอาบศพ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงนครสวรรค์วรพินิต สวมลอมพอกโหมดถวายศพ แล้วเจ้าพนักงานยกศพตั้งบนแว่นฟ้า ๒ ชั้น ประกอบโกศไม้สิบสอง แวดล้อมด้วยฉัตรเครื่อง ๙ คัน แล้วสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงษ์วรเดช ทอดไตร ๑๐ ไตร และผ้าขาว ๒๐ พับ พระราชทานบังสุกุล และให้พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมทุกวันมีกำหนด ๑ เดือน

ที่มา : fb. เล่าเรื่อง..วัดบวรฯ/wikimedia.org