[ข่าวมาแรง] - 'การศึกษาสามัญ' ที่ตกต่ำภายใต้บริบทอันซับซ้อน ท่ามกลาง 'การศึกษาทางเลือก

'การศึกษาสามัญ' ที่ตกต่ำภายใต้บริบทอันซับซ้อน ท่ามกลาง 'การศึกษาทางเลือก' ที่กำลังเติบโตในชายแดนใต้

Submitted on Tue, 2023-11-28 17:01<div class="field field-name-field-byline field-type-text-long field-label-hidden"><div class="field-items"><div class="field-item even">มูฮำหมัด ดือราแม : รายงาน
</div></div></div><div class="field field-name-body field-type-text-with-summary field-label-hidden"><div class="field-items"><div class="field-item even" property="content:encoded">ผลการศึกษาสามัญที่ตกต่ำต่อเนื่อง ภายใต้บริบทอันซับซ้อนของการศึกษา ศาสนาและอัตลักษณ์ในชายแดนใต้ กับ 3 วิถีการศึกษาของนักเรียนมุสลิม เมื่อเด็กประถมและตาดีกาคือคนเดียวกัน รวมเกือบ 20 วิชาที่ต้องเรียน กำแพงภาษาที่กว่าจะข้ามไปได้ แต่เด็กบางคนก็ไม่อดทนพอ รัฐจะแก้ปัญหาอย่างไร จะบูรณาการวิชาสามัญกับศาสนาได้หรือไม่ เมื่อ “มลายูกับอิสลาม คือจิตวิญญาณของคนที่นี่” โรงเรียนรัฐจะดึงเด็กไว้ได้แค่ไหน ท่ามกลางการศึกษาทางเลือกที่กำลังเติบโต ข้อเสนอ 4 ข้อเพื่อพัฒนาการศึกษาให้สอดคล้องกับพื้นที่ รัฐจะสนใจหรือไม่
เป็นที่รู้กันว่า ผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษา(สายสามัญ)ในชายแดนใต้ (ปัตตานี ยะลา นราธิวาส) ต่ำที่สุดของประเทศต่อเนื่องมาเป็นสิบๆ ปีแล้ว แต่ยังไม่เห็นรัฐบาลปัจจุบันจะมุ่งมั่นแก้ปัญหาอย่างจริงจังเป็นการเฉพาะ ทั้งที่เป็นหนึ่งในปัญหาใหญ่ของพื้นที่ และเป็นเงื่อนไขสำคัญของความขัดแย้งมาตั้งแต่อดีต
อีกทั้ง ในโอกาสของความพยายามสร้างสันติภาพให้เกิดขึ้นในพื้นที่จากฝ่ายต่างๆ การแก้ปัญหาการศึกษาจึงเป็นเงื่อนไขหนึ่งของการสร้างสันติภาพด้วยเช่นกัน
<h2>ผลสอบ O-NET ที่ตกต่ำต่อเนื่อง</h2>
ผลคะแนนเฉลี่ยจากการทดสอบทางการศึกษาระดับชาติขั้นพื้นฐาน (O-NET) ครั้งล่าสุดในปีการศึกษา 2564 ในวิชาภาษาไทย ภาษาอังกฤษ คณิตศาสตร์ และวิทยาศาสตร์ ทั้งระดับชั้น ป.6 และ ม.3 และ วิชาภาษาไทย สังคมศึกษา ภาษาอังกฤษ คณิตศาสตร์ และวิทยาศาสตร์ ระดับชั้น ม.6 ของทั้ง 3 จังหวัดอยู่อันดับสุดท้ายทั้งหมด
บางทีได้ หากให้นักเรียนใน 3 จังหวัดโดยเฉพาะเด็กมลายูมุสลิมเรียนแค่ 4-5 วิชาข้างต้น และไม่มี“กำแพงภาษา” ผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษานี้อาจจะดีขึ้นมากๆ ก็เป็นได้ แต่ความจริงอาจไม่ได้เป็นเช่นนั้น
เพราะระบบการศึกษาดั้งเดิมของพื้นที่มีอยู่แล้ว ประกอบกับปัจจัยทางสังคมและวัฒนธรรม ทำให้ความต้องการทางการศึกษาของคนในพื้นที่มีความหลากหลาย ไม่เฉพาะวิชาสามัญเท่านั้น ปัจจัยหลายๆ อย่างเหล่านั้น จึงกลายเป็นอุปสรรคด้านในการเรียนการสอนขั้นพื้นฐานและการเรียนรู้ในแบบเรียนที่ใช้ภาษาไทยเป็นหลัก
<h2>ศาสนา-อัตลักษณ์ บริบทอันซับซ้อนในชายแดนใต้</h2>
ด้วยความทับซ้อนของโครงสร้างอัตลักษณ์พื้นฐานของสังคม “มุสลิม” “มลายู” “ปาตานี” ใน 3 จังหวัดนั้น ระบบการศึกษาดั้งเดิมของพื้นที่จึงให้ความสำคัญกับการศึกษาศาสนาอิสลาม และใช้ภาษามลายูในการเรียนการสอนอย่างแนบแน่นจนถึงปัจจุบัน
สำคัญถึงขนาดระบบการศึกษาของรัฐยังต้องนำหลักวิชาอิสลามศึกษามาสอนเพิ่มด้วย เพื่อตอบสนองความต้องการทางการศึกษาของผู้ปกครองที่ต้องการให้เด็กมีความรู้ทั้งศาสนาและทางโลกไปพร้อมๆ กัน เพื่อให้เด็กสามารถดำรงตนเป็นศาสนิกที่ดีของสังคม
ขณะที่สถานศึกษาศาสนาควบคู่สามัญที่จัดตั้งโดยคนในพื้นที่เอง มักใช้ภาษามลายูในการถ่ายทอดวิชาความรู้ศาสนา โดยเฉพาะโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม
ส่วนสถานศึกษาที่สอนศาสนาอย่างเดียว เช่น ตาดีกา (ศูนย์การศึกษาอิสลามประจำมัสยิด) และ สถาบันศึกษาปอเนาะ ใช้ภาษามลายูอย่างเดียว ซึ่งเป็นภาษาหลักที่ใช้สื่อสารกันในชีวิตประจำวันของคนในพื้นที่
แต่ก็มี ตาดีกา บางแห่ง ที่อยู่ในเขตเมืองที่เริ่มใช้ภาษาไทยในการเรียนการสอนศาสนาควบคู่กับภาษามลายูแล้ว เพราะเด็กในเมืองเริ่มใช้ภาษามลายูลดลง ส่วนใหญ่จะใช้ภาษาไทยในชีวิตประจำวัน
สถานศึกษาเหล่านี้ ยังสอนภาษาอาหรับด้วย ซึ่งเป็นภาษาทางศาสนาเพื่อให้เด็กสามารถศึกษาคัมภีร์อัลกุรอานได้อย่างถูกต้อง
ทั้ง 3 สถาบันการศึกษา คือ ตาดีกา ปอเนาะและโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม ยังถ่ายทอดความรู้ที่ครอบคลุมไปถึงจารีต ประเพณี และวัฒนธรรมมลายูปาตานีด้วย
ทว่า เนื้อหาโดยตรงเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ “ปาตานี” ด้านการเมืองการปกครองซึ่งอาจเสี่ยงต่อภัยความมั่นคงจากรัฐ ไม่ถูกนำมาถ่ายทอดผ่านระบบการเรียนการสอนในสถานศึกษา
<h2>3 วิถีการศึกษาของนักเรียนมุสลิม</h2>
ระบบการศึกษาของไทยภายใต้ พ.ร.บ. การศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ระบุว่า เด็กและเยาวชนไทยต้องได้รับการศึกษาขั้นพื้นฐานในระบบโรงเรียนของรัฐทุกสังกัด ไม่น้อยกว่า 12 ปี ซึ่งก็คือการเรียนระดับประถม 6 ปี และมัธยมศึกษา 6 ปี ในเวลาเวลาเรียนปกติ ตั้งแต่วันจันทร์ถึงวันศุกร์ ตั้งแต่เวลา 08.00 ถึง 15.30 น.
ทว่าสำหรับ เด็กมลายูมุสลิมในระดับชั้นประถม นอกจากต้องเรียนในโรงเรียนประถมของรัฐแล้ว พวกเขายังต้องเรียนตาดีกาในวันเสาร์-อาทิตย์ (บางแห่งสอนตาดีกาในช่วงค่ำทุกวัน ยกเว้นวันพฤหัส)
หลังเลิกเรียนประถมและตาดีกาเด็กจะมีเวลาเล่นนิดหน่อย จนถึงช่วงค่ำเด็กก็จะต้องไปเรียนการฝึกอ่านคัมภีร์อัลกุรอ่านจากครูในชุมชนใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมง (ในช่วงคั่นเวลาระหว่างละหมาดมัฆริบ และละหมาดอีชา) ซึ่งระบบหรือรูปแบบการสอนก็จะมีหลากหลายเช่นกัน
<img alt="" src="https://live.staticflickr.com/65535/53360553577_04cd6af5c5_b.jpg" />
ภาพนักเรียนศาสนา
การเรียนและการฝึกทักษะการอ่านคัมภีร์อัลกุรอ่านนั้น เป็นเรื่องสำคัญสำหรับมุสลิมเพราะเป็นที่มาหนึ่งของหลักศาสนาอิสลาม การเริ่มต้นเรียนศาสนาของเด็กมุสลิมที่พ่อแม่ผู้ปกครองจะสอนลูกหลานตั้งแต่เล็กๆ คืออัลกุรอ่าน
สรุปคือ วิถีการเรียนในระดับขั้นพื้นฐานของเด็กมลายูมุสลิมในพื้นที่โดยทั่วไปจะต้องใช้เวลาเรียน 3 ระบบพร้อมๆ กัน คือ สายสามัญ สายศาสนาและอัลกุรอ่าน เพราะฉะนั้นวันเสาร์-อาทิตย์ไม่ใช่วันหยุดสำหรับพวกเขา
<h2>เด็กประถมและตาดีกาคือคนเดียวกัน</h2>
เมื่อเด็กเรียนจบชั้นประถมไปแล้ว เด็กก็จะเรียนจบตาดีกาไปพร้อมกัน เพราะมีการจัดลำดับชั้นเรียนให้เด็กจบพร้อมกัน เพราะเด็กประถมกับเด็กตาดีกาคือคนเดียวกัน ยกเว้นเด็กที่เรียนในโรงเรียนระดับประถมของเอกชนที่สอนศาสนาอิสลามควบคู่สามัญก็จะไม่เรียนตาดีกา เพราะได้เรียนวิชาศาสนาขั้นพื้นฐานอยู่แล้ว
เมื่อเด็กเรียนจบชั้นประถม ส่วนใหญ่ก็จะเข้าเรียนต่อระดับมัธยมในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามก็จะได้เรียนทั้งวิชาสามัญและศาสนาในระดับที่สูงขึ้นไปพร้อมกันด้วยเช่นกัน
แน่นอนว่า เมื่อเด็กต้องเรียนทั้งสายสามัญและสายศาสนาไปพร้อมกัน จำนวนวิชาที่เรียนก็ต้องเพิ่มมากขึ้นตามไปด้วย บางโรงเรียนโดยเฉพาะโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามต้องใช้เวลาสอนตั้งแต่ 8 โมงถึง 5 โมงเย็นก็มี
ด้วยเหตุนี้ ทำให้เด็กมุสลิมในพื้นที่ต้องใช้เวลาไปกับการเรียนมากกว่าเด็กทั่วๆ ไปในประเทศไทย รวมๆ แล้วอาจสูงถึง 20 วิชา คือ วิชาในโรงเรียนประถมกับวิชาเรียนในตาดีกา และ วิชาศาสนากับสามัญในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม
<h2>ทำไมต้องมีอิสลามศึกษาควบคู่สามัญ</h2>
เหตุใด จึงต้องให้ความสำคัญกับการศึกษาศาสนาพร้อมกับสายสามัญ ก็เพราะ “ในบ้านเราศาสนาเป็นเรื่องสำคัญ เป็นเป้าหมายและแบบแผนของชีวิต เรามองความสำเร็จอยู่ที่การดำเนินชีวิตตามหลักศาสนา นี่คือคติ ค่านิยมและความเชื่อของมุสลิม”
นั่นคือคำอธิบายของ “ดิเรก เหมนคร” ผู้อำนวยการโรงเรียนรักษ์อิสลาม อ.เทพา จ.สงขลา
<img alt="" src="https://live.staticflickr.com/65535/53361885000_16d78be698_b.jpg" />
เขายืนยันว่า “เด็กควรได้เรียนเรื่องจิตวิญญาณก่อนคือวิชาศาสนา เพราะเกี่ยวข้องกับความเป็นพลเมือง ความสัมพันธ์ของคนและความยุติธรรม ไม่ใช่เรื่องพิธีกรรมอย่างเดียว”
คำกล่าวนี้สะท้อนเป้าหมายของผู้ปกครองส่วนใหญ่ที่อยากให้ลูกหลานได้เรียนศาสนาขั้นพื้นฐานตั้งแต่เด็กๆ เพื่อใช้ในชีวิตประจำวันตามควรลองของอิสลามก่อนจะเรียนวิชาในทางโลกตามมา
อย่างไรก็ดี ปัจจุบัน โรงเรียนประถมของรัฐได้ยืดหยุ่นมากขึ้น และปรับการเรียนการสอนให้สอดรับกับบริบทของแต่ละพื้นที่มากขึ้น หลายโรงเรียนได้ออกแบบหลักสูตรให้เข้ากับข้อตกลงทางศาสนาและข้อตกลงของชุมชนท้องถิ่น เช่น มีการสอนวิชาอิสลามศึกษาในชั้นประถม ให้มีช่วงเวลาละหมาดและจัดห้องละหมาดให้นักเรียน รวมถึงปรับกฎระเบียบด้านการแต่งกายให้สอดคล้องกับคำสอนทางศาสนา
<h2>กำแพงภาษา กว่าจะข้ามไปได้</h2>
การที่ต้องเรียนเยอะ อาจไม่ได้ส่งผลต่อคุณภาพการศึกษาเพียงอย่างเดียว แต่ยังมีเหตุผลอื่นๆ อีกหลายอย่างด้วย หนึ่งในนั้นคือ “กำแพงภาษา”
เนื่องจากผู้ปกครองและเด็กนักเรียนส่วนใหญ่ในพื้นที่มีภาษามลายูเป็น ‘ภาษาแม่’ และเป็นภาษาที่ใช้ในชีวิตประจำวัน เด็กฟังและพูดภาษามลายูมาตั้งแต่เกิด
เมื่อเด็กเริ่มเข้าเรียนในโรงเรียนประถมที่ใช้ภาษาไทยในการเรียนการสอน ปัญหาจึงเกิดขึ้นทันที เพราะเท่ากับว่าพวกเขาต้องเรียนหนังสือด้วยภาษาไทยที่เป็นภาษาราชการ ซึ่งเป็นภาษาที่สองสำหรับพวกเขาที่พวกเขาไม่เข้าใจ
กว่าที่เด็กมลายูมุสลิมจะเข้าใจภาษาไทยให้ดีขึ้น ก็ต้องเสียเวลาไปกับการเริ่มทำความคุ้นเคยในโลกของภาษาที่สอง ผ่านการสื่อสารอย่างง่ายๆ ทั้งการฟังและการพูดจากครูผู้สอน
อาจบอกได้ว่า ผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษา(สายสามัญ) ที่ตกต่ำลงส่วนหนึ่งก็เกิดจากกำแพงภาษานี้เอง
<h2>เด็กบางคนก็ไม่มีความอดทนพอ</h2>
ขณะที่เด็กบางคนก็ไม่มีความอดทนพอกับการที่ต้องพยายามข้ามกำแพงภาษานี้ไปให้ได้ และอาจเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้เด็กบางส่วนหลุดออกจากระบบการศึกษาไป
สถานการณ์เช่นนี้ ทำให้โรงเรียนของรัฐหลายแหล่งตัดสินใจเข้าร่วมโครงการจัดการศึกษาแบบทวิ-พหุภาษา (ภาษาไทย-มลายูถิ่น) ซึ่งต่อยอดมาจากโครงการวิจัยของมหาวิทยาลัยมหิดล โดยมหาวิทยาลัยราชภัฏยะลารับช่วงนำมาดำเนินงานต่อในระดับท้องถิ่น
การจัดการศึกษาแบบทวิ-พหุภาษา กลายเป็นสะพานที่ทำให้เด็กสามารถเรียนรู้ภาษาไทยได้ดีกว่าเดิม ซึ่งส่งผลไปถึงการมีผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาที่ดีขึ้นตามมาในกลุ่มเด็กที่เข้าร่วมโครงการ
<h2>ความพยายามของรัฐ</h2>
เนื่องจากวิถีชีวิตคนส่วนใหญ่ในพื้นที่ผูกพันกับหลักคำสอนทางศาสนาอิสลาม และมีความเป็นมลายูอย่างเข้มข้น แต่ยังจำเป็นต้องเรียนรู้วิชาทางโลกเพื่อพัฒนาทักษะอาชีพด้วย ระบบการศึกษาทางเลือกจึงเกิดขึ้นมากมายหลายรูปแบบในพื้นที่ตามความต้องการทางการศึกษา
แม้แต่รัฐเองก็ยังต้องส่งเสริมและพัฒนาการศึกษาให้สอดคล้องกับความต้องการของพื้นที่ แต่ข้อเรียกร้องให้ “รัฐพัฒนาการศึกษาให้สอดคล้องกับวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของคนในพื้นที่” ก็ยังเป็นหนึ่งในข้อเสนอแรกๆ ของการแก้ปัญหาชายแดนภาคใต้
เป็นข้อเสนอที่หมายถึง การพัฒนาการศึกษาศาสนา อัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมควบคู่การศึกษาในสายสามัญ รวมถึงสายอาชีพ
ทว่า ระบบการศึกษาที่มีอยู่อย่างหลากหลายในพื้นที่นั้น ต่างก็มีประเด็นปัญหาแตกต่างกันไป การที่จะบูรณาการวิชาความรู้ทางศาสนากับสามัญ เพื่อลดภาระและเวลาเรียนของเด็กลง แต่ยังต้องตอบสนองความต้องการทางการศึกษาของพื้นที่ก็ไม่ใช่เรื่องง่าย
<h2>5 สาย การศึกษาของเด็กมลายูมุสลิม</h2>
สำหรับระบบการศึกษาและสถานศึกษาที่มีอยู่ในพื้นที่ที่เด็กมลายูมุสลิมส่วนใหญ่เข้าเรียน ได้แก่
<ol>
<li>สายสามัญอย่างเดียวส่วนใหญ่เป็นโรงเรียนของรัฐ ทั้งระดับประถมและมัธยม บางโรงใช้หลักสูตรอิสลามศึกษาแบบเข้มควบคู่กับหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.2551</li>
<li>สายศาสนาควบคู่สามัญ ได้แก่ โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามระดับมัธยม ส่วนระดับประถมเริ่มมีมากขึ้นในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา</li>
<li>สายศาสนาอย่างเดียว มีหลายประเภท ได้แก่ ตาดีกา สถาบันศึกษาปอเนาะ โรงเรียนท่องจำคัมภีร์อัลกุรอ่าน ซึ่งแยกเป็นสำหรับผู้ชายเรียกว่า โรงเรียนฮาฟิซ สำหรับผู้หญิงเรียกว่า โรงเรียนฮาฟิเซาะห์ นอกจากนี้ยังมีโรงเรียนอาลิม(สำหรับผู้ชาย) โรงเรียนอาลีมะห์(สำหรับผู้หญิง)</li>
</ol>
สถานศึกษาเหล่านี้เป็นสถานศึกษาที่อยู่ประจำ มีหอพักสำหรับนักเรียน ยกเว้นตาดีกา
<ol start="4">
<li>การศึกษาสายอาชีพ คือวิทยาลัยอาชีวะ วิทยาลัยเทคนิค</li>
<li>การศึกษาสายอาชีพควบคู่ศาสนา ซึ่งเป็นโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามที่สอนศาสนาควบคู่สามัญเดิม แต่เพิ่มแผนกวิชาชีพ</li>
</ol>
<h2>“ตาดีกา-ปอเนาะ” สถานศึกษาดั้งเดิมที่ยังคงอยู่</h2>
ตาดีกา และ ปอเนาะ เป็นระบบการศึกษาเก่าแก่และดั้งเดิมที่อยู่คู่กับชุมชนมุสลิมมานาน โดยตาดีกา เป็นสถานที่อบรมศาสนาขั้นพื้นฐานแก่เด็กอายุ 6 - 12 ปี ให้มีความรู้ศาสนาภาคบังคับสำหรับมุสลิมทุกคนที่ต้องใช้ในชีวิตประจำวัน เรียกว่า “ฟัรฎูอีน” (Fardu-in) ส่วนครูผู้สอนก็เป็นคนในชุมชน
โดยปกติตาดีกาเปิดสอนทุกวันเสาร์-อาทิตย์ ส่วนวันจันทร์-ศุกร์เด็กๆ ต้องไปโรงเรียนประถมของรัฐ แต่ตาดีกาบางแห่งเปิดสอนช่วงค่ำ เป็นระบบชั้นเรียนที่ให้เด็กจบหลักสูตรพร้อมกับจบชั้น ป.6
ปัจจุบันมีตาดีกา กว่า 2,000 แห่ง(รวมใน จ.สตูล) มีครูผู้สอนราวๆ 15,000 คน และนักเรียนอีกกว่า 200,000 คน
ตาดีกา เป็นคำย่อของ Taman Didikan Kanak-kanak (TADIKA) แปลว่า อุทยานการเรียนรู้ของเด็กๆ
คำว่า ตาดีกา ถูกนำมาใช้แทนที่คำว่า “Sekolah Melayu” (โรงเรียนมลายู) ราวปี พ.ศ.2494 (หลังจากมีนโยบาย “รัฐนิยม” ของจอมพล ป.พิบูลสงคราม) เพื่อไม่ให้ซ้ำกับคำว่า “โรงเรียน” (Sekolah) ของรัฐที่บังคับให้เด็กมุสลิมเข้าเรียน
<h2>สถานบ่มเพาะความเป็น “มลายู มุสลิม ปาตานี”</h2>
ตาดีกาเน้นสอนหลักศรัทธา หลักศาสนกิจ และคุณธรรมจริยธรรม โดยใช้ภาษามลายูในการเรียนการสอน จึงทำให้ตาดีกามีบทบาทสำคัญในการธำรงอัตลักษณ์ความเป็น “มลายูมุสลิมปาตานี” ที่ฝ่ายความมั่นคงระแวง เพราะเชื่อมโยงกับความภูมิใจในประวัติศาสตร์ของพื้นที่ แต่พี่น้องมุสลิมกว่า 80% ก็ยังส่งลูกหลานเข้าเรียนตาดีกา
ส่วน “ปอเนาะ” (Pondok-แปลว่า โรงแรม, ที่พัก, กระท่อม ฯลฯ) เป็นสถานศึกษาสำหรับเด็กโตขึ้นไปซึ่งไม่จำกัดอายุและระยะเวลาเรียน เป็นการเรียนตำราศาสนาแบบเล่มต่อเล่ม มีโต๊ะครูเป็นผู้สอนคนเดียว แต่อาจมีผู้ช่วยสอนบ้าง
ในอดีต ทั้งตาดีกาและปอเนาะต้องปรับตัวหลายครั้งจากนโยบายของรัฐ (ทั้งที่จำใจหรือถูกบังคับ) ซึ่งปอเนาะหลายแห่งได้พัฒนามาเป็นโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาในปัจจุบัน
ถึงกระนั้น ตาดีกาและปอเนาะแบบดั้งเดิมก็ยังมีอยู่อย่างเข้มแข็ง แม้หลายครั้งถูกสงสัยว่าเป็นส่วนหนึ่งของปัญหาความไม่สงบก็ตาม
<h2>รัฐกับการจัดการตาดีกา</h2>
รัฐเริ่มให้ความสำคัญกับตาดีกาในปี 2540 โดยอุดหนุนค่าตอบแทนครูแห่งละ 2,000 บาทต่อปี ต่อมาในปี 2555 ก็ปรับเพิ่มเป็นเดือนละ 3,000 บาทต่อคน แต่ไม่เกิน 6 คน
ปัจจุบัน รัฐกำหนดให้ตาตีกาใช้ “หลักสูตรอิสลามศึกษาฟัรฎูอีนประจำมัสยิด ระดับอิสลามศึกษาตอนต้น (อิบตีดาอียะห์) พุทธศักราช 2559” ซึ่งหลักสูตรนี้เกิดจากความร่วมมือของหลายฝ่ายในพื้นที่
ถึงกระนั้น ตาดีกาหลายแห่งก็ไม่อยากใช้หลักสูตรที่รัฐจัดทำให้นี้ แต่หันไปใช้หลักสูตรตาดีกา ปี พ.ศ.2556/ฮ.1434 ของมูลนิธิศูนย์ประสานงานตาดีกาจังหวัดชายแดนภาคใต้ หรือ PERKASA และใช้ตำราเรียนของ PERKASA ด้วย แม้ว่าทั้ง 2 หลักสูตรมีเนื้อหาไม่แตกต่างกันมาก
สำหรับหลักสูตรตาดีกาของรัฐมี 9 สาระการเรียนรู้ ได้แก่
<ul>
<li>วิชาอัลกุรฺอาน อัลฮะดีษ(วัจนะท่านศาสดา)</li>
<li>วิชาอัลอะกีดะฮฺ (หลักศรัทธา)</li>
<li>วิชาอัลฟิกฮ์ (ศานบัญญัติ)</li>
<li>วิชาอัลอัคลาก (จริยธรรม)</li>
<li>วิชาอัตตารีค (ประวัติศาสตร์อิสลาม)</li>
<li>วิชาภาษาอาหรับ</li>
<li>วิชาภาษามลายูอักษรยาวีและภาษามลายูอักษรรูมี</li>
<li>และมีสาระวิชาเพิ่มเติม คือ ภาษาอังกฤษ และภาษามลายูหรือภาษาอาหรับเพื่อการสื่อสาร</li>
</ul>
ส่วนหลักสูตรของ PERKASA มี 10 สาระการเรียนรู้ คือมีวิชาคณิตศาสตร์เพิ่มเติม
<h2>เกือบ 20 วิชา ที่เด็กต้องเรียน</h2>
เมื่อนักเรียนตาดีกากับประถมเป็นคนเดียวกัน ทำให้เด็กต้องเรียนไม่มีวันหยุด และต้องใช้เวลาเรียนรวมกันมากถึง 6-7 ชั่วโมงต่อวันตลอดสัปดาห์ (ประถมวันละ 5 ชั่วโมง 5 วันต่อสัปดาห์/ตาดีกาวันละ 5 ชั่วโมง 2 วันต่อสัปดาห์ และเรียนการอ่านคัมภีร์อัลกุรอ่านอีกวันละ 1-2 ชั่วโมง ในช่วงค่ำ 6 วันต่อสัปดาห์-หยุดทุกวันพฤหัส)
สำหรับการเรียนอัลกุรอ่าน หลักๆ มี 2 ระบบ คือ ระบบกาดัมแบบดั้งเดิม และระบบกีรออาตี
หากนับรวมวิชาที่เด็กคนหนึ่งต้องเรียนทั้งหมด (รวมประถมและตาดีกา) มีมากถึง 17-18 วิชาต่อสัปดาห์ (ตาดีกา 9-10 วิชา/ประถม 8 วิชา) หากนับรวมสาระวิชาเพิ่มเติมด้วยก็ 20 วิชา
ด้วยสภาพการณ์เช่นนี้เองที่มักถูกยกมาอธิบายว่า เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ผลสอบ O-net ของเด็กมลายูมุสลิมตกต่ำ เพราะเด็กต้องเรียนเยอะเกินไป
ระดับผลการทดสอบ O-net ดังกล่าว ก็ไม่ค่อยต่างจากนักเรียนในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามมากนัก เพียงแต่โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามสอนทั้งวิชาศาสนาและวิชาสามัญ เพราะใช้ 2 หลักสูตรพร้อมกัน
นั่นคือ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.2551 ที่มี 7-8 วิชา และหลักสูตรอิสลามศึกษา พ.ศ.2546 ที่มี 8-9 วิชา โดยส่วนใหญ่ใช้วิธีแบ่งเวลาเรียนหลักสูตรละครึ่งวัน
<h2>ตาดีกา –ประถม จะบูรณาการกันได้หรือไม่</h2>
อับดุลมุไฮมิน สาและ ประธานมูลนิธิศูนย์ประสานงานตาดีกาจังหวัดชายแดนภาคใต้ หรือ PERKASA บอกว่า เพื่อไม่ให้เด็กต้องเรียนมากเกินไปทั้งศาสนาและสามัญ ที่ผ่านมามี 2 ข้อเสนอ คือ
<ol>
<li>บูรณาการวิชาเรียนตาดีกากับวิชาเรียนตามหลักสูตรแกนกลางฯ คือ วิชาไหนที่มีเนื้อหาคล้ายๆ กันก็ควบรวมให้เป็นวิชาเดียว</li>
<li>นำโรงเรียนตาดีกาเข้าระบบการศึกษาแบบเต็มรูปแบบ</li>
</ol>
ทว่า อับดุลมุไฮมิน บอกว่า ทั้ง 2 แนวทางนั้นน่าจะทำได้ยากพอๆ กัน
<img alt="" src="https://live.staticflickr.com/65535/53361758449_09d15e665e_b.jpg" />
อับดุลมุไฮมิน สาและ ประธานมูลนิธิศูนย์ประสานงานตาดีกาจังหวัดชายแดนภาคใต้
แนวทางแรกทำได้ โดยมีข้อเสนอคือ รัฐต้องลดวิชาสามัญลงแล้วเพิ่มวิชาศาสนา แล้วแบ่งเวลาเรียนคนละครึ่งวันก็ได้ และใช้ 2 ภาษาคือไทยและมลายู
“เรื่องนี้พูดคุยกันมาหลายครั้งแล้ว ซึ่งฝ่ายรัฐต้องการให้ลดวิชาศาสนาเหลือแค่ 3 วิชา แต่ไม่ต้องการลดวิชาและเวลาเรียนในสายสามัญ”
ส่วนอีกแนวทาง รัฐพยายามนำตาดีกาเข้ามาอยู่ในระบบแบบเต็มรูปแบบ เช่น จัดหลักสูตรตาดีกาให้มี 2 ช่วงชั้น มี 8 สาระการเรียนรู้ แต่มีหลายตาดีกาที่ไม่เอา เพราะต้องการคงอัตลักษณ์ดั้งเดิมของตาดีกาเอาไว้
<h2>“มลายูกับอิสลาม คือจิตวิญญาณของคนที่นี่”</h2>
ประธาน PERKASA ยังบอกด้วยว่า ตาดีกาให้ความสำคัญกับภาษามลายูในฐานะภาษาแม่ของมุสลิมที่นี่ แต่ “จะให้เราเน้นสอนภาษาไทยได้อย่างไร ในเมื่อเด็กเรียนภาษาไทยอยู่แล้วถึง 5 วันต่อสัปดาห์ในโรงเรียนประถม”
สิ่งนี้ อับดุลมุไฮมิน สะท้อนถึงความพยายามของรัฐ โดยเฉพาะฝ่ายความมั่นคงที่ต้องการให้ตาดีกาสอนด้วยภาษาไทย และเพิ่มเนื้อหา “ความเป็นไทย” เข้าไปในการเรียนการสอน
“เพราะคนที่นี่ใช้ภาษามลายู ก็ต้องสอนด้วยภาษามลายูจึงจะทำให้เขาเข้าใจอิสลามได้ดีที่สุด”
เขาย้ำถึงบทบาทของภาษามลายูว่า มีความสำคัญด้านการเรียนการสอนศาสนาอิสลามมาตั้งแต่อดีต “ภาษามลายูกับศาสนาอิสลามเปรียบเสมือนจิตวิญญาณของคนที่นี่เลยครับ”
เพราะเหตุนี้ PERKASA จึงได้จัดทำหลักสูตรขึ้นมาเองและผลิตตำราเรียนเองที่เป็นภาษามลายูและภาษาอาหรับ ขายให้ตาดีกานำไปใช้สอนเด็ก แต่ก็ไม่ได้บังคับว่า ตาดีกาไหนจะเลือกใช้หลักสูตรใดและตำราของใคร
<h2>โรงเรียนประถมเอกชน 2 หลักสูตร</h2>
แม้ว่าทั้ง 2 วิธีการนั้นยากที่จะทำได้ แต่มีแนวทางที่ง่ายกว่านั้นและก็เริ่มมีขึ้นแล้ว นั่นคือ การเปิดโรงเรียนเอกชนระดับประถมที่สอนศาสนาควบคู่สามัญ เหมือนโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามที่เปิดสอนในระดับมัธยม
ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา เริ่มมีการเปิดโรงเรียนเอกชนระดับประถมในลักษณะนี้มากขึ้นในพื้นที่ 5 จังหวัดชายแดนภาคใต้ ตัวอย่าง เช่น โรงเรียนรักษ์อิสลาม ใน อ.เทพา จ.สงขลา ของดิเรก เหมนคร นั่นเอง
<img alt="" src="https://live.staticflickr.com/65535/53360553572_2361f89109_b.jpg" />
โรงเรียนรักษ์อิสลาม
โรงเรียนเหล่านี้ ได้บูรณาการเนื้อหาความรู้ศาสนากับวิชาสามัญได้ในระดับหนึ่ง เพื่อให้เด็กไม่ต้องเรียนมากเกินไป แต่ก็ไม่ทั้งหมด ซึ่ง ผอ.ดิเรก บอกว่า ยังไม่สามารถบูรณาการได้จริง เพราะมีหลักสูตรแกนกลางฯ ของรัฐล็อคไว้อยู่
ผอ.ดิเรก บอกว่า มีโรงเรียนเปิดใหม่เริ่มที่ระดับอนุบาลและประถมมากขึ้น ส่วนโรงเรียนเอกชนฯระดับมัธยมเดิมก็เปิดแผนกอนุบาลและประถมเพิ่มขึ้นด้วย และนับวันก็ยิ่งขยายใหญ่โต เหตุผลเพราะรัฐอุดหนุนค่าหัวเด็กนั่นเอง
ผลที่ตามมาก็คือ มีเด็กเข้าเรียนในโรงเรียนของรัฐน้อยลง
“เพราะค่านิยมของผู้ปกครองที่อยากให้ลูกหลานเริ่มต้นเรียนทั้ง 2 สายในระบบตั้งแต่ชั้นประถม แทนที่จะไปเริ่มหลังจบ ป.6 ในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามอย่างที่เป็นมา ซึ่งมันช้าไปแล้ว”
นอกจากนี้ ยังมีความเชื่อที่ว่า โรงเรียนเอกชนน่าจะสอนดีกว่าโรงเรียนรัฐ ผู้ปกครองไว้ใจและเชื่อมั่นว่าเด็กจะอยู่ในบรรยากาศความเป็นอิสลามมากกว่าโรงเรียนของรัฐด้วย ไม่ว่าจะเป็นการแต่งกาย การดำเนินชีวิตและการปฏิบัติศาสนกิจ
“ข้อดีคือ ทำให้เด็กรู้ศาสนาขั้นพื้นฐานผ่านระบบโรงเรียนได้เร็วขึ้น แล้วค่อยไปเลือกเรียนในสายที่ชอบในระดับที่สูงขึ้น ไม่ว่าจะเรียนต่อสายศาสนา สายสามัญ หรือสายอาชีพ”
<h2>อิสลามศึกษา(แบบเข้ม) ดึงเด็กเข้าโรงเรียนรัฐ</h2>
การเข้าเรียนในโรงเรียนของรัฐน้อยลง เป็นปรากฏการณ์ที่มีมาต่อเนื่องหลายสิบปีแล้ว โดยเฉพาะในระดับมัธยม เพราะเด็กมุสลิมส่วนใหญ่จะเข้าเรียนโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามที่เปิดสอนทั้งสายสามัญและศาสนา
ปรากฏการณ์นี้เริ่มขยายมาสู่ระดับประถมมากขึ้น เมื่อมีโรงเรียนเอกชนระดับประถมที่เปิดสอนทั้งสองสายมากขึ้น อย่างที่กล่าวมาแล้ว ซึ่งรัฐก็ไม่ไดนิ่งนอนใจ
ที่ผ่านมาภาครัฐเองพยายามตอบสนองความต้องการด้านการศึกษาของคนในพื้นที่มากขึ้น โดยเฉพาะในด้านการเรียนการสอนวิชาศาสนา โดยออกหลักสูตรอิสลามศึกษาตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.2551 ทั้งระดับประถมและมัธยม
หลักสูตรนี้เรียกสั้น ๆ ว่า “หลักสูตรอิสลามศึกษาแบบเข้ม”หรือ" โรงเรียน 2 ระบบ" โดยเพิ่มการสอนอิสลามศึกษาจากเดิมสัปดาห์ละ 2 ชั่วโมงเป็น 8–10 ชั่วโมง ประกอบด้วย สาระวิชาอัล-กุรอาน สาระอัล- หะดีษ สาระอัล- อะกีดะฮฺ(หลักศรัทธา) สาระอัล- ฟิกฮฺ (บัญญัติศาสนา) สาระอัตตารีค (ศาสนประวัติ) สาระอัล- อัคลาก (จริยธรรม) สาระภาษาอาหรับ และสาระภาษามาลายู/ภาษาอาหรับเสริม
คนที่จบจากโรงเรียนที่ใช้หลักสูตรนี้จะได้วุฒิการศึกษาทั้งด้านสามัญและศาสนา แต่ก็ไม่บังคับว่าทุกโรงเรียนต้องนำไปใช้
ทว่า เหตุผลที่แท้จริง คือเพื่อดึงผู้ปกครองให้ส่งลูกหลานเข้าโรงเรียนรัฐให้มากขึ้น เพราะส่วนใหญ่จะส่งเข้าเรียนโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามที่สอนศาสนาควบคู่สามัญ หรือไม่ก็ส่งไปเรียนศาสนาอย่างเดียวในสถาบันปอเนาะ หรือส่งไปเรียนต่อในต่างประเทศเสียเลย
ถึงกระนั้น แนวโน้มการเข้าเรียนโรงเรียนรัฐก็ยิ่งลดลงอยู่ดี ซึ่ง ผอ.ดิเรก มองว่า เพราะผู้ปกครองเชื่อใจ โรงเรียนประถมเอกชน 2 หลักสูตรมากกว่า เพราะทำให้เด็กอยู่ในบรรยากาศอิสลามมากกว่าโรงเรียนรัฐนั่นเอง
<h2>โรงเรียนท่องจำอัลกุรอาน ทางเลือกที่กำลังเติบโต</h2>
ไม่เฉพาะโรงเรียนประถมเอกชน 2 หลักสูตรเท่านั้นที่กำลังเติบโต จนทำให้เด็กเข้าเรียนโรงเรียนรัฐน้อยลง แต่ยังมีอีกหนึ่งระบบการศึกษาทางเลือกรูปแบบใหม่ในสายศาสนา ที่กำลังได้รับความนิยมมากขึ้นอย่างต่อเนื่องเช่นกัน
นั่นคือ “โรงเรียนท่องจำคัมภีร์อัลกุรอ่าน” หรือเรียกว่า “โรงเรียนฮาฟิซอัลกุรอ่าน” (สำหรับผู้ชายเรียกว่า โรงเรียนฮาฟิซ สำหรับผู้หญิงเรียกว่าโรงเรียนฮาฟิเซาะห์)
ในช่วง 10 ปีมานี้ มีการเปิดโรงเรียนท่องจำคัมภีร์อัลกุรอ่านหลายแห่งในประเทศไทย (แต่ยังไม่มีใครเก็บข้อมูลสถิติอย่างเป็นทางการ)
ฮาฟิซอัลกุรอ่าน หรือ ตะห์ฟิซอัลกุรอ่าน เป็นรูปแบบโรงเรียนประจำสำหรับเด็กที่จบชั้น ป.6 แล้ว (เด็กโตก็รับเข้าเรียนได้เช่นกัน) ใช้เวลาเรียน 3-4 ปี เมื่อท่องจำอัลกุรอ่านทั้งเล่มแล้ว เด็กหลายคนจะกลับไปเรียนชั้นมัธยมต่อ หรือบางแห่งก็ให้เด็กเรียน กศน.ไปพร้อมกัน
นายมูซอ หะยีอาแว ผู้อำนวยการโรงเรียนมฮัดซะห์เราะอฺ อ.ยะหริ่ง จ.ปัตตานี ซึ่งรับเฉพาะเด็กผู้หญิง(ฮาฟีเซาะห์) บอกว่า ระบบฮาฟิซจะสอนควบคู่กับหลักอิสลามทั่วไป โดยมีหลักการ คือการเรียนศาสนาต้องเริ่มด้วยการท่องจำอัลกุรอาน ซึ่งนักปราชญ์อิสลามส่วนใหญ่เมื่ออายุ 10 ขวบก็ท่องจำอัลกุรอานทั้งเล่มแล้ว
“มีแรงดึงดูดหลายอย่างที่ผู้ปกครองอยากส่งลูกหลานมาเรียน ทั้งเรื่องผลบุญ รวมถึงอยากให้เด็กอยู่ในกรอบศาสนาและอยากพ้นจากความยุ่งเหยิงของสื่อสังคมออนไลน์”
จากประสบการณ์ในต่างประเทศพบว่า เด็กที่ผ่านระบบฮาฟิซแล้วเมื่อกลับไปเรียนต่อสายสามัญหรือสายอื่นจะเรียนได้ดีขึ้นและเร็วขึ้นกว่าเดิม
มูซอ เล่าว่า ระบบฮาฟิซอัลกุรอ่าน มีที่มาจากแคว้นฮินดูสถาน (อินเดีย ปากีสถาน บังคลาเทศและศรีลังกา) ในกลุ่มดะวะห์ตับลิฆ (กลุ่มนักเผยแพร่ศาสนา) คนไทยที่เข้าร่วมกลุ่มนี้ก็นำระบบนี้กลับมาด้วย
โดยโรงเรียนฮาฟิซอัลกุรอ่านแห่งแรกตั้งขึ้นที่ อ.สุไหงโก-ลก จ.นราธิวาส เมื่อประมาณ 30 ปีที่แล้ว แต่ในช่วง 10 ปีหลังมานี้เริ่มขยายตัวมากขึ้น เนื่องจากมีนักเรียนที่เรียนจบระบบฮาฟิซอัลกุรอ่านที่ศูนย์ดะวะห์ที่ จ.ยะลา เป็นพันคน
“หลายคนกลับไปเปิดโรงเรียนฮาฟิซที่บ้านจนขยายตัวมากในปัจจุบัน” ส่วนโรงเรียนฮาฟิซฮาฟีเซาะห์ (สำหรับผู้หญิง) แห่งแรกเปิดที่ ต.แม่ขรี อ.ตะโหมด จ.พัทลุง น่าจะประมาณ 20 กว่าปีมาแล้ว
มูซอ บอกว่า เป้าหมายของโรงเรียนฮาฟิซ คือการสร้างผู้นำศาสนา (โต๊ะอิหม่าม) เป็นคนที่ดูแลรักษาศาสนาในหมู่บ้าน เป็นพึ่งพาทางใจของคนในหมู่บ้านโดยใช้ศาสนาในการแก้ปัญหาต่าง ๆ ช่วยให้เข้าใกล้อัลเลาะห์มากขึ้น เพราะคนที่มีปัญหาอาจเป็นเพราะเขาห่างไกลจากอัลเลาะห์
คนที่จบฮาฟิซส่วนมากจะเป็นครูสอนอัลกุรอ่านให้เด็ก หรือเป็นครูตาดีกา พร้อมกับทำอาชีพอื่นไปด้วย
<h2>อาลิม-อาลีมะห์ ระบบการศึกษาควบคู่ฮาฟิซอัลกุรอ่าน</h2>
การศึกษาในระบบนี้ยังมีสถานศึกษาอีกประเภทที่อยู่ในกลุ่มเดียวกัน และมีผู้เข้าเรียนจำนวนมากเช่นกัน คือ ระบบอาลิม(สำหรับผู้ชาย) และระบบอาลีมะห์(สำหรับผู้หญิง) คล้ายๆ ระบบปอเนาะแต่ใช้ระบบชั้นเรียน ส่วนระบบปอเนาะจะเรียนตำราศาสนาแบบเล่มต่อเล่ม
ระบบอาลิมและระบบอาลีมะห์ จะใช้ระบบการสอนที่เรียกว่า เดาเราะห์ฮาดิษ (การสอนเกี่ยวกับวัจนะ การปฏิบัติและการยอมรับของศาสดามูฮัมหมัด) โดยใช้ตำราฮาดิษ 6 เล่ม ได้แก่ ตำราของบูคอรี มุสลิม อิบนูมาญะห์ นาซาอี อาบูดาวูด และ ติรมีซีย์ ซึ่งถือว่าเป็นการเรียนที่เข้มข้นพอสมควร
เด็กที่เข้าเรียนระบบนี้ มักจะเป็นเด็กที่เรียนจบระบบฮาฟิซแล้ว หมายถึงเด็กที่ท่องจำคัมภีร์อัลกุรอ่านทั้งเล่มแล้ว แต่ก็ไม่ใช่เด็กทุกคนที่จะท่องจำทั้งเล่ม เพราะเด็กบางคนเข้าเรียนฮาฟิซหลังจากจบชั้น ม.3 ซึ่งอา