ข้อสันนิษฐาน เจดีย์บรรจุพระบรมอัฐิของพระยาลิไทย

เจดีย์บรรจุพระบรมอัฐิของพระยาลิไทย

พระมหาธรรมราชาที่ ๑ (พระยาลิไทย) ทรงเป็นกษัตริย์ที่ปกครองเมืองสุโขทัย ในรัชสมัยของพระองค์มีการสร้างวัดและพระพุทธรูปเป็นจำนวนมาก รวมถึงการอาราธนาพระสงฆ์มอญที่มีวัตรปฏิบัติแบบพุทธศาสนาลังกาวงศ์ให้มาจำพรรษาที่เมืองสุโขทัย และพระองค์ยังได้เสด็จออกผนวชที่วัดป่ามะม่วงอีกด้วย นับเป็นกษัตริย์ผู้ทรงอุปถัมภ์พระพุทธศาสนาให้มีความเจริญรุ่งเรืองเป็นอย่างมาก ในปัจจุบันมีนักวิชาการหลายท่านเสนอข้อสันนิษฐานเกี่ยวกับเจดีย์ที่บรรจุพระบรมอัฐิของพระยาลิไทว่าอยู่ในตำแหน่งใดของเมืองสุโขทัย ดังนี้

ข้อสันนิษฐานที่ ๑ เชื่อว่าเป็นเจดีย์ประธานวัดสระศรี โบราณสถานที่ตั้งอยู่บนเกาะกลางตระพังตระกวน ภายในวัดประกอบด้วย เจดีย์ประธานซึ่งเป็นเจดีย์ทรงระฆังแบบสุโขทัย วิหาร อุโบสถ และเจดีย์ราย สันนิษฐานว่ามีอายุอยู่ในช่วงต้นพุทธศตวรรษที่ ๒๐ โดยมีข้อมูลระบุว่า มีการพบจารึกลานทองคำ (จารึกหลักที่ ๙๔) เป็นจารึกอักษรไทย ภาษาไทย ขนาดกว้าง ๓ เซนติเมตร ยาว ๒๒ เซนติเมตร ภายในวัดสระศรี ต่อมานางหลิ่น ปรีชาชาติ จึงนำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ ๙) ครั้งเสด็จพระราชดำเนินมาเปิดพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ รามคำแหง เมื่อวันที่ ๒๕ มกราคม พ.ศ. ๒๕๐๗ โดยเนื้อหาใจจารึก ความว่า “ศักราชได้ ๗๔๖ ปีชวดนักษัตร เดือน ๔ แรม ๖ ค่ำ วันศุกร์ ไทยกาบสัน พระมหาสังฆราชเจ้าผู้ดีมีบุญ อันเป็นครูแก่มหาธรรมราชาเป็นผลกรรม อันเป็นแก่นปรารถนาโพธิสมภารแล จักมักเลือกสัตว์ออกจากสงสารไซร้ จึงให้บรรสัตว์ทั้งหลายไปเอาหินผามากระทำเป็นพระเจดีย์ ๔ ด้าน พระธาตุแห่งธรรมราชา ด้วยกว้างได้ ๑๒ วา แล ๒ ศอก ด้วยสูงได้ ๑๗ วาแค่แขน เมื่อแล้ว ฉลองพระธาตุนี้ ปรารถนาด้วยคำว่า พุทฺโธ ภวิสฺสามิ อนาคเต ภเว ฯแลฯ”

ศ.ดร.ประเสริฐ ณ นคร จึงสันนิษฐานว่า พระมหาสังฆราชรูปนี้เป็นพระเถระรูปเดียวกับพระมหาสังฆราชที่มาจากนครพันและประกอบพิธีอุปสมบทให้พระยาลิไทย

ข้อสันนิษฐานที่ ๒ เชื่อว่าเป็นเจดีย์รายหมายเลข ๑๖ ภายในวัดมหาธาตุที่ตั้งอยู่เกือบกึ่งกลางเมืองสุโขทัย ซึ่งลักษณะของเจดีย์รายหมายเลข ๑๖ เป็นเจดีย์ทรงยอดดอกบัวตูมหรือทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ มีขนาดใหญ่รองลงมาจากเจดีย์ประธานของวัด โดยพิเศษ เจียจันทร์พงษ์ วิเคราะห์ว่า หากพิจารณาจากข้อความในจารึกลานทองคำที่ว่า พระมหาสังฆราชผู้เป็นครูของพระมหาธรรมราชา ทำการซ่อมแซมเจดีย์ที่บรรจุอัฐิของพระมหาธรรมราชา และก่อเจดีย์เพิ่มขึ้นทั้ง ๔ ด้าน ของเจดีย์องค์เดิมที่มีอยู่แล้ว ซึ่งจะมีความสอดคล้องกับรูปแบบของเจดีย์ที่มีการก่อมุขประดิษฐานพระพุทธรูปเพิ่มเติมขึ้น ๓ ด้าน ทับลานประทักษิณ ปิดทับฐานเดิมที่ประดับปูนปั้นไว้ และด้านทิศตะวันออกถูกแทนที่ด้วยวิหารซึ่งส่วนบนอาจมียอดสูงขึ้นไป และเมื่อพิจารณาตำแหน่งที่ตั้งของเจดีย์รายหมายเลข ๑๖ ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศใต้ของเจดีย์ประธานในแนวแกนเดียวกัน แสดงให้เห็นถึงความสำคัญรองจากเจดีย์ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ

ในปัจจุบัน ยังไม่ได้ข้อสรุปที่แน่ชัดเกี่ยวกับเจดีย์บรรจุอัฐิของพระยาลิไทยว่าเป็นไปตามที่นักวิชาการตั้งข้อสันนิษฐานไว้หรือไม่ หากมีข้อมูลเพิ่มเติมที่น่าสนใจ ทางอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยจะนำมาเผยแพร่เป็นองค์ความรู้แก่ผู้ที่สนใจต่อไป

ขอขอบคุณ "คลังวิชาการ กรมศิลปากร" (ที่มาข้อมูล/ภาพ)