หอไตรกลางน้ำ วัดคูยาง อ.เมือง จ.กำแพงเพชร

หอไตรกลางน้ำ วัดคูยาง อ.เมือง จ.กำแพงเพชร

วัดคูยาง พระอารามหลวง
ต.ในเมือง อ.เมือง จ.กำแพงเพชร

วัดคูยาง พระอารามหลวง (Wat Kooyang Royal Monastery) เป็นวัดหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ ตั้งอยู่เลขที่ ๒๗ ถนนราชดำเนิน ซอย ๓ ตำบลในเมือง อำเภอเมืองกำแพงเพชร จังหวัดกำแพงเพชร เหตุที่เรียกว่าวัดคูยาง เพราะมีชาวยาง (กะเหรี่ยง) มาบูรณะวัดโบราณแห่งนี้ ชาวยางขุดคูน้ำล้อมรอบวัด จึงเรียกกันว่า วัดคูยาง เป็นพระอารามหลวง สภาพเดิมเป็นวัดเก่าแก่ ไม่ปรากฏหลักฐานอะไร แต่มีผู้สันนิษฐานว่าสร้างมาแล้วไม่น้อยกว่า ๔๐๐ ปี จนเข้าสู่สมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ จึงได้มีผู้ก่อตั้งวัดขึ้นมาใหม่ในบริเวณที่ตั้งเดิม ในปี พ.ศ.๒๓๙๔-๒๓๙๙ สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติระบุว่าตั้งวัดเมื่อ พ.ศ.๒๓๙๗ ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ ๑๕ มกราคม พ.ศ.๒๕๒๔

ภายในพระอุโบสถมีพระพุทธรูปประธาน มีพระนามพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๙ ว่า “พระพุทธวชิรปราการ” มีความหมายว่า พระพุทธรูปประจำเมืองกำแพงเพชร นอกจากนี้ยังมี หอไตร ซึ่งตั้งอยู่กลางน้ำยกใต้ถุนสูง เป็นภูมิปัญญาของชาวพื้นเมืองที่จะรักษาพระไตรปิฎกไว้ มีเนื้อหากล่าวถึงหอไตรนี้ ในพระราชนิพนธ์เสด็จประพาสต้นเมืองกำแพงเพชรของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕)

หอไตรวัดคูยาง จังหวัดกำแพงเพชร
หอไตรวัดคูยาง จังหวัดกำแพงเพชร เป็นโบราณสถานที่มีค่าที่สุดและมีเหลืออยู่เพียงแห่งเดียวในจังหวัดกำแพงเพชร สร้างอยู่ในเขตพุทธาวาส เป็นสถาปัตยกรรมสมัยรัตนโกสินทร์ ใช้เป็นที่เก็บรักษาพระไตรปิฎก สร้างไว้กลางน้ำและมีใต้ถุนสูงเพื่อป้องกันปลวก แมลง และหนูเข้าไปกัดทำลายพระไตรปิฎก หนังสือ คัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา และมีโบราณศิลปวัตถุที่สำคัญทรงคุณค่าเก็บรักษาอยู่จนถึงปัจจุบัน เมื่อต้องการใช้จะใช้สะพานและบันไดเชื่อมข้ามไป เมื่อเลิกใช้ก็ดึงสะพานและบันไดออก

หอไตรนี้ ในพระราชนิพนธ์เสด็จประพาสต้นเมืองกำแพงเพชรของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีเนื้อหากล่าวถึง ว่า หอไตรวัดคูยาง เป็นอาคารทรงไทยพื้นถิ่นกำแพงเพชร สร้างด้วยไม้ หลังคามุงกระเบื้องเกล็ด ใต้ถุนสูง กว้าง ๖ เมตร ยาว ๑๒ เมตร ตั้งอยู่กลางคูน้ำเดิม ภายในอาคารเป็นโถงโล่ง โถงกลางมีเสากลมรองรับด้านละสามต้น หลังคาโถงกลางเป็นทรงจั่ว มีช่อฟ้าหางหงส์ทำด้วยปูนปั้น ประดับอยู่รอบจั่วทั้งสองด้าน มีหลังคาปีกนกคลุมฝาผนังทั้งสี่ด้าน ฝาผนังเป็นแบบฝาปะกน ฝาผนังด้านข้างมีหน้าต่างข้างละสี่ช่อง ฝาผนังด้านหน้าและหลังมีประตูด้านละหนึ่งช่อง และมีหน้าต่างด้านละสองช่อง มีพาไล (มุขที่มีชายคาคลุมและมีเสารองรับ) ทั้งด้านหน้าและด้านหลัง พาไลเป็นชั้นลดลงมาจากโถง มีบันไดขนาดสามขั้นพาดขึ้นไปสู่โถงใน ทั้งด้านหน้าและหลัง เฉพาะพาไลด้านหน้ามีนอกชานยื่นออกไปตรงกลาง ใช้เป็นที่พาดบันไดขนาด ๗ ขั้น เชื่อมต่อกับสะพานไปยังพื้นดิน ภายในหอไตรแห่งนี้ มีโบราณศิลปวัตถุที่สำคัญ และทรงคุณค่ายิ่ง ประกอบไปด้วย ตู้พระธรรมลายรดน้ำลงรักปิดทองโดยรอบ เขียนเป็นภาพต่างๆ ด้วยฝีมือช่างราวสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ที่มีความประณีตงดงามมาก จำนวน ๕ หลัง หีบพระธรรม มีลายรดน้ำลงรักปิดทอง และเป็นแบบเหล็ก อยู่ในสมัยรัชกาลที่ ๓ ถึง ๕ ธรรมาสน์เท้าสิงห์ ศิลปะสมัยรัตนโกสินทร์ ทำด้วยไม้ลงรักปิดทอง เป็นเครื่องสังเค็ด หรือทานวัตถุที่ถวายแด่สงฆ์เมื่อเวลาปลงศพหรือมีงานศพ เอกสารโบราณบรรจุอยู่ในตู้และหีบ มีทั้งที่เป็นใบลานและสมุดข่อย ผ้าห่อคัมภีร์ เป็นผ้าพิมพ์ลายอย่างลายไทย พระบฏ เป็นแผ่นผ้าฝ้ายสีขาว เขียนสีเป็นภาพเล่าเรื่องเวสสันดรชาดก จำนวน ๑๓ กัณฑ์ ใช้ในงานเทศกาลเทศน์มหาชาติกลางเดือน ๑๐ ของวัดคูยาง แต่ขณะนี้มีเหลืออยู่เพียง ๙ กัณฑ์เท่านั้น

นอกจาก "หอไตรวัดคูยาง" เป็นสถานที่ที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์แล้ว วัดคูยางยังเป็นศูนย์เผยแพร่พระพุทธศาสนา เป็นสำนักเล่าเรียนพระธรรมวินัยของพระภิกษุสามเณรและประชาชนทั่วไป เป็นสนามสอบบาลีสนามหลวงประจำจังหวัด และเป็นศูนย์รวมการปกครองของคณะสงฆ์จังหวัดกำแพงเพชรในปัจจุบัน

พระพุทธวชิรปราการ พระประธานอุโบสถวัดคูยาง กำแพงเพชร

อุโบสถ วัดคูยาง กำแพงเพชร
รากฐานอุโบสถก่อด้วยศิลาแลงหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ตั้งอยู่บริเวณวัดด้านเหนือ

หอไตร โบราณสถานสำคัญของวัดคูยาง

หอไตร หมายถึงอาคารหรือสิ่งปลูกสร้างที่มีลักษณะเป็นหอสูงสำหรับเก็บคัมภีร์พระไตรปิฎก หรือหนังสือธรรมทางพุทธศาสนา
เรียกว่าหอพระไตร ก็มี หอพระธรรม ก็มี หากเป็นหอไตรที่สร้างในเขตพระราชฐานจะเรียกว่า หอพระมณเฑียรธรรม