พระมงคลบพิตร พระนครศรีอยุธยา พุทธอนุสรณ์หลังเสียกรุงฯ

พระมงคลบพิตร
วัดมงคลบพิตร อ.พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา

พระมงคลบพิตร เป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์และสำคัญในประเทศไทยซึ่งมีประชาชนมาสักการบูชาขอพรกันมาก และได้มีการบูรณปฏิสังขรณ์มาหลายครั้งทั้งในสมัยกรุงศรีอยุธยาและหลังเสียกรุง

พระมงคลบพิตร ไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่าสร้างมาตั้งแต่เมื่อใด สันนิษฐานว่าสร้างในสมัยอยุธยาตอนต้น สังเกตดูจากพระพักตร์แม้จะมีพุทธลักษณะค่อนข้างเป็นวงรีแล้ว แต่ก็ยังคงเห็นเค้าพระพักตร์เป็นเหลี่ยมอยู่ ซึ่งเป็นพุทธลักษณะแบบอยุธยาตอนต้น

เมื่อพิจารณาถึงเส้นพระขนงที่โค้ง ก็จะพบว่าเป็นศิลปะที่ผสมผสานกับศิลปะสุโขทัยอีกด้วย องค์พระก่อด้วยอิฐแล้วหุ้มด้วยสัมฤทธิ์แผ่น นับเป็นพระพุทธรูปที่ใหญ่ที่สุดองค์หนึ่งของประเทศไทย

มีหลักฐานว่า เมื่อปี พ.ศ. ๒๑๔๖ พระเจ้าทรงธรรม ได้โปรดเกล้าฯ ให้ชะลอหลวงพ่อวัดมงคลบพิตร จากด้านตะวันออกของวัดหลวงมาไว้ทางด้านตะวันตก ณ ที่ประดิษฐานในปัจจุบัน และยังได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างมณฑปครอบไว้ ต่อมาในสมัยพระพุทธเจ้าเสือ เกิดอสุนีบาตต้องยอดพระมณฑปเกิดไฟไหม้พังลงมาต้องพระศอของพระมงคลบพิตรหัก พระองค์จึงโปรดเกล้าฯ ให้รื้อเครื่องนอกออกแล้วสร้างใหม่เป็นพระวิหาร แต่คงทำเครื่องยอดอย่างมณฑปของเดิม ต่อมาในสมัยพระเจ้าบรมโกศได้โปรดเกล้าฯ ให้เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศรเป็นแม่กองบูรณปฏิสังขรณ์และรื้อยอดมณฑปเดิมเปลี่ยนเป็นพระวิหาร ครั้นถึงปี พ.ศ. ๒๓๑๐ ได้เสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ ๒ วิหารพระมงคลบพิตรได้ถูกเพลิงเผาผลาญ จนเครื่องบนของพระวิหารพังลงมา ถูกพระเมาฬีและพระกรขวาขององค์พระเสียหาย

ครั้นถึงประมาณปี พ.ศ. ๒๔๕๗-๒๔๖๐ พระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์) ดำรงตำแหน่งที่สมุหเทศาภิบาลมณฑลอยุธยา ได้เริ่มปฏิสังขรณ์หลวงพ่อมงคลบพิตรเป็นครั้งแรก โดยได้ซ่อมพระเมาฬีและพระกรขวาด้วยปูนปั้น ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๔๗๔ คุณหญิงอมเรศร สมบัติ ได้มีจิตศรัทธาบริจาคทรัพย์เพื่อบูรณะฐานพระมงคลบพิตร ปี พ.ศ. ๒๔๙๙ ฯพณฯ จอมพล ป. พิบูลสงคราม ซึ่งดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีในขณะนั้นเห็นว่าพระมงคลบพิตรเป็นพระพุทธรูปสำคัญของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา จึงได้ตั้งงบประมาณเพื่อบูรณะให้มีสภาพเดิม ตลอดจนได้สร้างพระมหาวิหารเพื่อประดิษฐานพระมงคลบพิตรดังที่เราเห็นกันอยู่ทุกวันนี้

พระมงคลบพิตร หลังเสียกรุงฯ
พระมงคลบพิตรนี้ได้ถูกไฟไหม้ พระวิหารเครื่องบนหักลงมา
ต้องพระเมาฬีและพระกรขวาหัก

วิหารพระมงคลบพิตร อยุธยา มีประวัติความเป็นมาแยกเป็น ๒ ส่วน คือ องค์พระ กับวิหาร

องค์พระ (มงคลบพิตร) สร้างก่ออิฐบุทองสัมฤทธิ์ หน้าตักกว้าง ๑๐ เมตร สูง ๑๒ เมตร มีร่องรอยระบุว่าน่าจะสร้างขึ้นเรือน พ.ศ. ๒๐๐๐ (พงศาวดารว่าสร้าง พ.ศ. ๒๐๘๑)

สร้างเป็นพระกลางแจ้ง องค์ใหญ่โดดๆ ไม่มีหลังคาคลุม ตามความศรัทธานิยมของยุคนั้น อยู่ในวัดลีเชียง(ชีเชียง) ทางด้านตะวันออกของปัจจุบัน

วิหาร มีขึ้นสมัยหลังมากแล้ว เริ่มจากพระเจ้าทรงธรรม ย้ายองค์พระจากตะวันออกเลื่อนไปทางตะวันตก(ที่ตั้งปัจจุบัน) แล้วก่อมณฑปครอบองค์พระเป็นครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. ๒๑๕๕

พระเจ้าแผ่นดินรัชกาลต่อๆ มาแปลงมณฑปเป็นวิหาร สืบมาจนเสียกรุง พ.ศ. ๒๓๑๐ ไม่เคยพบหลักฐานว่าพม่าเผาวิหารพระมงคลบพิตร มีแต่จินตนาการ

วิหารพระมงคลบพิตร ถูกโจรผู้ร้ายพื้นเมืองลักลอบขุดหาสมบัติหลังกรุงแตก รวมทั้งกาลเวลานับร้อยปีทำลายตามธรรมชาติให้เหลือเป็น “ซาก”

ต่อมาผู้คนทั่วไปยกย่อง “ซาก”เป็นสัญลักษณ์ศักดิ์สิทธิ์ของ“อยุธยากรุงเก่า” จะเห็นรูปถ่ายแพร่หลายทั่วไป ตั้งแต่ยุคแรกมีการท่องเที่ยวแล้วอยู่ในความทรงจำตราบทุกวันนี้

ปัจจุบันได้ทำลาย“ซาก”กลายเป็นวิหารใหม่ สร้างใหม่เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๐

ควรสร้างอาคารโล่งโถงขนาดเล็กหลบไว้ด้านข้าง ทางทิศใต้วิหาร เป็นที่จัดแสดงภาพถ่ายและผังภูมิสถานวิหารมงคลบพิตรที่สัมพันธ์กับพระราชวังหลวง พระนครศรีอยุธยาโบราณ เพื่อแบ่งปันและเผยแพร่ความรู้อย่างเคารพนบนอบและอ่อนน้อม

ข้อมูล หนังสือพิมพ์มติชน ฉบับประจำวันอังคารที่ ๒๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๓ และ นสพ.ข่าวสด น. ๒๘ ฉบับประจำวันพฤหัสบดีที่ ๑๗ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๗

พระมงคลบพิตร พระพุทธรูปบุสัมฤทธิ์ปางมารวิชัย
รูปลักษณ์ปัจจุบัน ภายหลังจากการบูรณะแล้ว

ภาพล่าง "เศียรพระสมัยอยุธยา" ประดิษฐานที่วัดมงคลบพิตร พระนครศรีอยุธยา

พระสมัยอยุธยา

พระสมัยอยุธยาตอนกลางพบที่วัดโลกยสุธา

พระสมัยอยุุธยาตอนต้นพบที่วัดวรโพธิ์

พระทรงเครื่องหูตุ้มสมัยอยุธยาตอนต้นพบที่วัดวรโพธิ์

ภาพล่าง "พระมงคลบพิตร" หลังถูกไฟไหม้เมื่อคราวเสียกรุงศรีอยุธยา

ภาพพระวิหารพระมงคลบพิตรนี้ได้ถูกข้าศึกทำลาย เมื่อ พ.ศ.๒๓๑๐
จนถึง พ.ศ.๒๔๙๙ รวมระยะเวลา ๑๘๙ ปี จึงบูรณะพระวิหารใหม่

พระมงคลบพิตร พระยาโบราณฯ ปฏิสังขรณ์เฉพาะพระเมาฬีและพระกรขวาที่หักด้วยปูนปั้น
เมื่อประมาณ พ.ศ.๒๔๖๓ ยังเห็นลวดลายแท่นฐานปูนของเก่าสมัยพระเจ้าบรมโกศบ้างพอสมควร