พญานาค ในทรรศนะของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส

ภาพจาก ปราสาทหินพิมาย จังหวัดนครราชสีมา

พญานาค
ในทรรศนะ ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ ๑๐

พญานาคในทรรศนะของ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ทรงมีพระราชปุจฉาถึง กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส หรือ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ว่าด้วยเรื่อง จตุโลกบาล พระองค์ทรงสืบค้นเรื่องจตุโลกบาล เพื่อเป็นข้อมูลเขียนภาพที่วัดเบญจมบพิตร

พระองค์ทรงตรวจข้อมูลจากหลายแหล่งแล้ว ทราบว่าในพระพุทธศาสนากล่าวถึงจตุโลกบาลไว้ใน อาฏานาฏิยสูตร และบางส่วนของคัมภีร์ในพระพุทธศาสนากล่าวไม่ตรงกัน รัชกาลที่ ๕ ทรงขอความช่วยเหลือจากกรมหมื่นวชิรญาณวโรรส ให้พระองค์ทรงระบุรูปลักษณ์ ประวัติ สีผิว อาวุธ ของจตุโลกบาล

กรมหมื่นวชิรญาณวโรรสแห่งวัดบวรนิเวศวิหาร ทรงสนองงานรัชกาลที่ ๕ ศึกษาและสืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับจตุโลกบาลอย่างละเอียด ทั้งในศาสนาพราหมณ์ พระพุทธศาสนาเถรวาทและมหายาน แต่สิ่งที่น่าสนใจคือ พญานาคในทรรศนะของกรมหมื่นวชิรญาณวโรรส

พระองค์ทรงวิสัชชนาถวายรัชกาลที่ ๕ ว่า

“พวกนี้ (นาค) เข้าใจต้องกันทั้งฝ่ายพราหมณ์และฝ่ายผู้ถือพระพุทธศาสนาว่า เป็นชาติงูมีภพอยู่ภายใต้ เรียกบาดาล ฝ่ายพราหมณ์กล่าวตามหนังสือปทานุกรมว่าด้วยชื่อต่าง ๆ ในเรื่องฮินดู จัดเป็นพวก เทวดากลายๆ มีหน้าอย่างมนุษย์ มีหางอย่างงู มีคอพอกอย่างงู ที่เรียกในภาษาอังกฤษว่า Cobra นาคนั้นมีตั้งพันตระกูล ที่เป็นสตรีมีรูปงาม ได้ร่วมคู่กับมนุษย์ก็มี ฝ่ายพวกถือพระพุทธศาสนา เข้าใจว่า มีปกติเป็นงู แต่จำแลงเป็นมนุษย์ได้ตามใจ และชอบเล่าเรื่องไว้ในที่นั้นๆ เป็นอันมาก

“เจ้าของพวกนาคนี้ ในตำรับข้างพระพุทธศาสนา ชื่อท้าววิรูปักข์ในภาษามคธ (บาลี) ชื่อท้าววิรูปากฺษ ในภาษาสันสกฤต ในหนังสือพุทธศาสนามหายานฝ่ายจีน ผู้รจนาเล่าถึงรูปที่เห็นเขาทำไว้ว่า ท้าววิรูปากฺษ มีหน้าแดง ถือกลดหรือฉัตร พอกางขึ้น ก็เกิดพายุใหญ่ฟ้าคะนองฝนตก อีกปากหนึ่งว่า พอกางขึ้น ก็เกิดมืดทั่วไปทันที”

วิสัชชนาของกรมหมื่นวชิรญาณวโรรสเรื่อง พญานาค นี้ ทำให้เห็นว่าพระองค์ทรงเป็นพระนักวิชาการ มีการศึกษาเปรียบเคียงพญานาคในศาสนาพราหมณ์และพระพุทธศาสนา รวมไปถึงพระพุทธศาสนามหายานด้วย

ภาพจาก ป่าคำชะโนด หรือเมืองชะโนด อำเภอบ้านดุง จังหวัดอุดรธานี

ขอขอบคุณเว็บไซต์ : สนทนาธรรม สนง.ส่งเสริมพระกรรมฐาน ปิดทองหลังพระ