พระจันโทปมคุณมุนี (ชื่น หตฺถิปาโล) พระเถระที่ดำรงมั่นในวิปัสสนาธุระ

พระจันโทปมคุณมุนี (ชื่น หตฺถิปาโล)

พระจันโทปมคุณมุนี (ชื่น หตฺถิปาโล) นี้ เกิดเมื่อปีพุทธศักราช ๒๓๖๘ ในสมัยรัชกาลที่ ๓ ต่อมาเมื่อปี พ.ศ.๒๓๙๐ เมื่อมีอายุได้ ๒๒ ปีได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุที่วัดสมอราย (ต่อมาคือ วัดราชาธิวาสวิหาร) โดยมีสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ามงกุฎสมมติเทววงศ์ (ภายหลังคือ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) เป็นพระอุปัชฌายะ และพระศรีวิสุทธิวงศ์ (ฟัก) (ภายหลังลาสิกขา และรับราชการมีบรรดาศักดิ์ที่ พระยาศรีสุนทรโวหาร) เป็นพระกรรมวาจาจารย์

ในปีพุทธศักราช ๒๓๙๙ ได้ย้ายมาจำพรรษาอยู่วัดโสมนัสวิหาร เมื่อครั้งขึ้นพระอารามแห่งนี้ใหม่

ในปี พุทธศักราช ๒๔๐๑ ที่วัดบวรนิเวศวิหารได้มีการจัดงานบำเพ็ญกุศลฉลองครึ่งยุค คือ งานบุญเมื่อครั้งที่พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นบวรรังษีสุริยพันธุ์ (ภายหลังคือ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์) ครองวัดมาเท่ากับครึ่งหนึ่งของที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงครองวัด คราวนั้นปรากฏบัญชีรายนามพระเถระที่มาร่วมงาน ซึ่งล้วนเป็นพระเถระศิษย์หลวงเดิม คือ เหล่าพระเถระที่เป็นสัทธิวิหาริกของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มาร่วมบำเพ็ญกุศลในครั้งนั้น รวมทั้งสิ้น ๔๖ องค์/รูป แลปรากฏนามพระจันโทปมคุณมุนี (ชื่น) เป็นลำดับที่ ๔๓ ว่า “หัตถีปาละ” ด้วยองค์ท่านมิได้รับแต่งตั้งเป็นพระครูฐานานุกรม หรือเป็นเปรียญในเวลานั้น สันนิษฐานว่าองค์ท่านมุ่งในทางวิปัสสนาธุระเป็นสำคัญ

ในปี พ.ศ.๒๔๐๘ มีการบำเพ็ญกุศลฉลองยุค เมื่อครั้งพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นบวรรังษีสุริยพันธุ์ครองวัดมาเสมอด้วยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ปรากฏนามพระจันโทปมคุณมุนี (ชื่น) ได้เลื่อนสมณศักดิ์เป็นพระฐานานุกรมในพระราชาคณะชั้นสามัญที่ “พระปลัดชื่น” พระปลัดฐานานุกรมในพระจันทรโคจรคุณ (ยิ้ม จนฺทรํสี) เพราะต่อมาเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างวัดมกุฏกษัตริยารามแล้วเสร็จ ได้ทรงโปรดให้แห่พระจันทรโคจรคุณ (ยิ้ม จนฺทรํสี) จากวัดบวรนิเวศวิหาร ให้มาครองวัดมกุฏกษัตริยารามเป็นเจ้าอาวาสรูปแรก เมื่อวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๑๑ สันนิษฐานว่า พระปลัดชื่นในเวลานั้นย้ายมาอยู่ ณ วัดมกุฏกษัตริยารามด้วย

ต่อมาเมื่อวันพุธ ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๗ ปีมะแม เบญจศก ตรงกับวันที่ ๒๐ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๒๖ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานสัญญาบัตรให้เป็น “พระครูจันโทปมคุณ” ได้รับพระราชทานพัดพุดตาลพื้นกำมะหยี่หักทองขวาง พร้อมนิตยภัตเดือนละ ๖ บาท

พระครูจันโทปมคุณ (ชื่น หตฺถิปาโล) นับว่าเป็นสิทธิวิหาริกรูปสุดท้ายของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ยังคงหลงเหลือด้วย ด้วยปรากฏมีหนังสือกระทรวงธรรมการ เลขที่ ๒๔/๗๔๗๓ ที่พระยาภาสกรวงศ์ กราบทูล พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสมมตอมรพันธ์ ระบุความตอนหนึ่งว่า ...พระครูจันโทปมคุณ มีพรรษาอายุมาก แลเป็นสัทธิงในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว นับว่าเปนที่สุด ขอรับพระราชทานเลื่อนยศบันดาศักดิ์เปนพระราชาคณะทั้ง ๒ รูป ได้จดนามลงบาญชีนั้นแล้ว...”

เป็นเหตุให้ในปี พ.ศ.๒๔๓๗ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานสัญญาบัตรเป็นพระราชาคณะสามัญที่ “พระจันโทปมคุณมุนี” รับพระราชทานพัดแฉกพื้นกำมะหยี่หักทองขวาง พร้อมนิตยภัตเดือนละ ๑๒ บาท เมื่อวันที่ ๒๐ ธันวาคม ร.ศ.๑๑๓

พระจันโทปมคุณมุนี นับเป็นเถระที่ดำรงมั่นในวิปัสสนาธุระ จนสำเร็จวิชา “สรตะโสฬศ” เป็นวิชาชั้นสูงทางศาสนา ซึ่งได้แก่ภิกษุผู้สำเร็จญาณวิเศษ บรรลุโสฬสญาณ ๑ ปรีชามรรคผลญาณ ๑ ญาณทั้งสองประการนี้ ภิกษุผู้ใดสำเร็จ ก็สามารถจัดพยัญชนะ ๓๔ ตัว ให้เข้ากับเลขประจำวัน อันเป็นต้นกำเนิดของโสฬศพยัญชนะได้ และวันที่ประกอบด้วยเวลา ๒๔ ชั่วโมงนี้ ท่านแบ่งเป็น อดีต ปัจจุบัน อนาคต วันในอดีต มีตัวพยัญชนะกำกับ ๑๔ ตัว วันในอนาคตมีพยัญชนะกำกับ ๑๔ ตัว ดังปรากฏมีผู้รวบรวมรายนามพระเถระที่บรรลุคุณวิเศษโสฬสญาณ มีเพียง ๑๓ องค์/รูป อาทิ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ วัดบวรนิเวศวิหาร, พระธรรมกิติสารมุนี วัดรังษีสุทธาวาศ และพระจันโทปมคุณมุนี เป็นต้น

พระจันโทปมคุณมุนีดำรงสมณศักดิ์นี้มาได้ ๙ พรรษา ก็อาพาธด้วยโรคชรา เมื่อวันที่ ๑ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๔๖ ศิษยานุศิษย์จึงได้หาแพทย์เชลยศักดิ์มาประกอบยารักษา ก็มีอาการทรงกับทรุด แลถึงแก่มรณภาพในวันที่ ๒ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๔๖ เวลายามเศษ สิริอายุได้ ๗๘ ปี พรรษา ๕๖

เผยแพร่เป็นวิทยาทานโดย เพจ เล่าเรื่อง วัดบวรฯ
(เรียบเรียงโดย ศรัณย์ ม.)
(ขอบคุณภาพจาก บุญตา แอนทิค)