กลองอินทเภรี วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร อ.เมือง จ.พิษณุโลก

ภาพ : กลองอินทเภรี วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร อ.เมือง จ.พิษณุโลก - ๑๓ ตุลาคม ๒๕๖๕

กลองอินทเภรี
วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร อ.เมือง จ.พิษณุโลก

กลอง เป็นเครื่องดนตรีประเภทตีกระทบ มีลักษณะกลม กลวง ขึงด้วยหนัง โครงสร้างของกลองประกอบด้วยหน้ากลองและหุ่นกลอง หน้ากลองมักทำด้วยแผ่นหนังวัวขึงยึดติดกับโครงให้ตึงด้วยหมุดหรือเชือก ทำให้เกิดเสียงโดยการตีด้วยไม้ หรืออวัยวะของร่างกาย เช่น มือ เป็นต้น

นอกจากกลองชนิดต่างๆ ที่ใช้ตีเป็นจังหวะและตีประกอบเครื่องดนตรีแล้ว ยังมีกลองที่ใช้ตีเป็นอาณัติสัญญาณ ซึ่งมีมาแต่สมัยโบราณโดยแบ่งตามบทบาทการใช้ คือ กลองวินิจฉัยเภรี และกลองอินทเภรี

กลองวินิจฉัยเภรีใช้สำหรับให้ผู้เดือดร้อน หรืออธิกรณ์ใดๆ ซึ่งต้องการจะทูลเกล้า ฯ ถวายฎีกา ตีเป็นสัญญาณให้ทรงทราบ สร้างในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว มีขนาดหน้ากว้าง ๖๗ เซนติเมตร ยาว ๗๘ เซนติเมตร เจ้าพระยาคลังเป็นผู้ถวายเข้ามาจากเมืองจันทบุรี เมื่อปี พ.ศ.๒๓๙๑ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริว่า ความทุกข์ร้อนของราษฎรที่จะร้องถวายฎีกาได้ก็ต่อเมื่อเวลาเสด็จออก แต่ถ้าให้ตีกลองร้องฎีกาได้ทุกวัน ก็จะสามารถบรรเทาทุกข์ของราษฎรได้ และได้พระราชทานนามกลองนี้ว่า วินิจฉัยเภรี ปัจจุบันกลองวินิจฉัยเภรีเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร

กลองอินทเภรี เป็นกลองที่ใช้ตีให้สัญญาณในการทัพเวลาออกศึกสงครามในสมัยโบราณ เช่น ตีให้ถอย ตีให้รุก แต่บางทีก็ใช้ในงานสมโภชต่างๆ ดังในกฎมณเฑียรบาลครั้งกรุงศรีอยุธยาว่า “งานสมโภชสมุหประทานทูลเผยบายศรีญาณประเทศถวายโศลก อิศรรักษาถวายพระพร อินโทรตีอินทรเภรี

อินทร คือ พระอินทร์ หรือที่ชาวบ้านเรียกว่าเทวดา เภรี แปลว่า กลอง รวมเรียกว่า "กลองของพระอินทร์"

ในวัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร หรือ วัดใหญ่ อ.เมือง จ.พิษณุโลก มีประเพณีสืบทอดมาในการตีกลองอินทเภรี ย่ำบอกโมงยาม เป็นสัญญาณในความศักดิ์สิทธิ์สุดยอดของวัดนี้อีกสิ่งหนึ่ง

เอกลักษณ์ของกลองทั้ง ๒ ใบ คือเป็นกลองขนาดใหญ่ มียักษ์ไม้แกะสลักรูปท้าวเวสสุวรรณและอาฬวกยักษ์ที่เป็นสาวกข้างพระวรกายพระพุทธชินราชสองตนแบกกลอง ปัจจุบันตั้งอยู่หน้าพระวิหารพระพุทธชินราช

นอกจากนี้ ในสมัยอยุธยายังมี กลองสัญญา ในกฎหมายตราสามดวง กล่าวว่า “ขอให้มี กลองสัญญา ไว้จงทุกบ้าน...ถ้าแลอ้ายผู้ร้ายจะเข้าปล้น กระทำร้ายสิ่งใดๆ ให้เป็นการในทันใดนั้นให้ตีกลองสัญญาขึ้น”

มีความเชื่อว่า กลองมีความศักดิ์สิทธิ์ ต้องมีการเซ่นสรวงบูชากลอง เพราะเชื่อว่ามีเทวดาอารักษ์สิงสถิตอยู่ ดังนั้น เมื่อกลองชำรุดหรือใช้งานไม่ได้ เมื่อนำมาซ่อมต้องมีการทำพิธีขอขมาครูบาอาจารย์ โดยช่างกลองจะทำน้ำมนต์ธรณีสารประพรมที่กลองก่อนซ่อมแซม นอกจากนี้ ยังมีข้อห้ามอื่นๆ เกี่ยวกับการทำกลอง เช่น ห้ามตัดต้นไทรมาทำกลอง ห้ามนำต้นตาลที่ถูกฟ้าผ่ามาทำกลอง เป็นต้น